> >

O PORTALU

Portal dzieje.pl to codzienny serwis historyczny, setki artykułów dotyczących przede wszystkim najnowszej historii Polski, a także materiały wideo, filmy dokumentalne, archiwalne fotografie, dokumenty oraz infografiki i mapy.

Więcej

Kalendarz dat

1943

  • Alan Starski. Fot. PAP/P. Kopczyński

    W Warszawie urodził się Allan Starski, scenograf filmowy; w 1993 r. wraz ze scenografką Ewą Braun został laureatem Oscara za scenografię do filmu „Lista Schindlera” w reżyserii Stevena Spielberga.

  • Wojciech Wójcik. Fot. PAP/J. Turczyk

    W Warszawie urodził się Wojciech Wójcik, reżyser, autor filmów „Karate po polsku”, „Trójkąt Bermudzki” oraz seriali „Ekstradycja” i „Sfora”.

  • Niemieccy żandarmi zamordowali we wsi Boiska-Kolonia koło Solca nad Wisłą dwie polskie rodziny udzielające pomocy Żydom.

  • Edward Kłosiński. Fot. PAP/G. Michałowski

    W Warszawie urodził się Edward Kłosiński, operator filmowy, autor zdjęć do filmów „Barwy ochronne”, „Człowiek z marmuru”, „Pestka” i „Vinci”.

  • Jerzy Iwanow-Szajnowicz. Fot. dzieje.pl

    W Atenach rozstrzelany został przez Niemców Jerzy Iwanow-Szajnowicz, agent brytyjskich służb, bohater greckiego ruchu oporu; urodzony w Warszawie, syn Rosjanina i Polki, przed wojną reprezentant Polski w piłce wodnej.

  • Jerzy Domaradzki. Fot. PAP/R. Guz

    We Lwowie urodził się Jerzy Domaradzki, reżyser, scenarzysta; autor m.in. filmów „Łuk Erosa”, „Wielki bieg”, „Planeta Krawiec”. 

  • W Nowym Jorku zmarł Nikola Tesla, inżynier i wynalazca serbskiego pochodzenia, autor blisko 125 wynalazków, głownie urządzeń elektrycznych; do najsłynniejszych z nich należą: silnik elektryczny, bateria słoneczna i radio.

  • Heinrich Himmler. Fot. NAC

    Do warszawskiego getta przybył na inspekcję Reichsfuehrer SS Heinrich Himmler, nakazując deportację 8 tys. Żydów i ewakuację niemieckich przedsiębiorstw na Lubelszczyznę.

  • Władysław Jan Jasiński. Fot. NAC. Źródło: Wikimedia Commons

    We wsi Trzcianka w pow. staszowskim w walce z Niemcami poległ ppor. Władysław Jan Jasiński „Jędruś”; nauczyciel, harcerz, od 1939 r. dowódca organizacji konspiracyjnej Odwet; następnie dowódca oddziału partyzanckiego „Jędrusie”.

  • Teren b. niemieckiego obozu zagłady w Treblince. Fot. PAP/P. Piątkowski

    Niemcy przeprowadzili likwidację tzw. getta wtórnego w Szydłowcu, w którym zgromadzili około 5 tys. ludzi; większość Żydów wywieziono do obozu zagłady w Treblince; około 300 osób zginęło w czasie samej akcji likwidacyjnej.

  • Prezydent USA Franklin D. Roosevelt i premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill (siedzą) w Casablance. 14.01.1943. Fot. Imperial War Museums. Źródło: Wikimedia Commons

    W Casablance rozpoczęła się konferencja prezydenta USA Franklina D. Roosevelta i premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, na której podjęto m.in. decyzję o przeprowadzeniu inwazji na Sycylię latem 1943 r. oraz przesunięciu utworzenia drugiego frontu we Francji na 1944 r.

  • Wincenty Rapacki. Źródło: CBN Polona

    W Warszawie zmarł Wincenty Rapacki, aktor, śpiewak, tłumacz.

  • Mordechaj Anielewicz. Źródło: Wikimedia Commons

    W warszawskim getcie doszło do pierwszego zbrojnego wystąpienia Żydów, które było reakcją na rozpoczęcie przez Niemców kolejnej akcji wysiedleńczej.

  • Jan Piwnik "Ponury". Źródło: IPN / pamięć.pl

    Oddział AK dowodzony przez por. Jana Piwnika przeprowadził brawurową akcję rozbicia niemieckiego więzienia w Pińsku, skąd uwolnił m.in. cichociemnego – Alfreda Paczkowskiego „Wanię”.

  • Michał Urbaniak. Fot. PAP/R. Pietruszka

    W Warszawie urodził się Michał Urbaniak, muzyk jazzowy, skrzypek, saksofonista, kompozytor.

  • Płk August Emil Fieldorf “Nil”, komendant Kedywu KG AK.  Fot. CAW

    Rozkaz Komendanta Armii Krajowej gen. Stefana Roweckiego „Grota” formalnie powołujący Kedyw – Kierownictwo Dywersji; Kedyw działał na szczeblu Komendy Głównej oraz komend obszarów, okręgów, inspektoratów i obwodów, jego organizację rozpoczęto pod koniec 1942 r.; pierwszym komendantem Kedywu KG AK był płk August Emil Fieldorf „Nil” (1942–1944).

  • Dowodzony przez Izraela Ajzenmana ps. Lew oddział agenturalnej Gwardii Ludowej dokonał mordu na siedmiu mieszkańcach Drzewicy (powiat opoczyński) – działaczach i żołnierzach podziemia narodowego.

  • Prezydent USA Franklin D. Roosevelt i premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill (siedzą) w Casablance. 14.01.1943. Fot. Imperial War Museums. Źródło: Wikimedia Commons

    W Casablance zakończyła się konferencja prezydenta USA Franklina D. Roosevelta i premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, na której podjęto m.in. decyzję o przeprowadzeniu inwazji na Sycylię latem 1943 r. oraz przesunięciu utworzenia drugiego frontu we Francji na 1944 r.

  • Płk Jan Karcz. 1933 r. Fot. NAC

    W KL Auschwitz Niemcy rozstrzelali 52 polskich więźniów podejrzanych o prowadzenie działalności konspiracyjnej w obozie, wśród rozstrzelanych był płk Jan Karcz, dowódca Mazowieckiej Brygady Kawalerii w kampanii 1939 r., jeden z przywódców tajnej organizacji obozowej.

  • Konsekracja biskupa pomocniczego włocławskiego Michała Kozala (w środku). 08.1939. Fot. NAC

    W niemieckim obozie koncentracyjnym Dachau zamordowany został Michał Kozal, biskup pomocniczy diecezji włocławskiej; beatyfikowany w 1987 r.

  • Marian Opania. Fot. PAP/R. Pietruszka

    W Puławach urodził się Marian Opania, aktor, artysta kabaretowy; znany m.in. z filmów „Człowiek z żelaza”, „Awans”, „Piłkarski poker”, „Rozmowy kontrolowane”, a także komedii telewizyjnej „Cudownie ocalony”.

  • Feldmarszałek Friedrich von Paulus, dowódca 6 Armii niemieckiej pod Stalingradem. Fot. NAC

    Kapitulacja wojsk niemieckich pod Stalingradem; do niewoli sowieckiej dostało się ponad 90 tys. żołnierzy niemieckich, wśród nich dowódca 6 Armii feldmarszałek Friedrich von Paulus; łącznie w wyniku operacji stalingradzkiej Niemcy i ich sojusznicy utracili 1,5 mln zabitych, rannych i wziętych do niewoli.

  • Wanda Rutkiewicz. Fot. PAP/CAF

    W Płungianach na Żmudzi urodziła się Wanda Rutkiewicz, alpinistka, która jako trzecia kobieta i pierwsza Europejka stanęła na wierzchołku najwyższego szczytu świata – Mount Everest; zdobyła osiem z 14 ośmiotysięczników.

  • Chanajki – Dzielnica żydowska w Białymstoku, 1942 r. Źródło: IPN

    Początek akcji likwidacyjnej w getcie białostockim. W ciągu ośmiu dni Niemcy wywieźli do obozu zagłady w Treblince 10 tys. ludzi, a 2 tys. zamordowali na miejscu.

  • Władysław Sołtan. Źródło: NAC

    W Warszawie zmarł Władysław Sołtan, prawnik, polityk, wojewoda warszawski, prezes Polskiej Macierzy Szkolnej.

  • Pomnik poświęcony Ofiarom Zbrodni Wołyńskiej na Skwerze Wołyńskim w Warszawie. Fot. PAP/R. Pietruszka

    W nocy z 8 na 9 lutego w Parośli w pow. Sarny na Wołyniu sotnia UPA Hryhorija Perehijniaka „Dowbeszki-Korobki” dokonała masakry polskich mieszkańców, zabijając ponad 155 osób, w tym dzieci i niemowlęta; zbrodnia w Parośli była pierwszą zbrodnią na tak wielką skalę dokonaną przez UPA na Polakach.

  • Wacław Kisielewski. Fot. PAP/CAF/T. M. Sochor

    W Warszawie urodził się Wacław Kisielewski, pianista, kompozytor, członek duetu fortepianowego „Marek i Wacek”.

  • Prezydent Warszawy Zygmunt Słomiński. 1927 r. Fot. NAC

    W Stefanowie w Lasach Chojnowskich rozstrzelany został przez Niemców Zygmunt Słomiński, prezydent Warszawy w latach 1927–1935.

  • Aleksander Meysztowicz. Fot. NAC

    W Rzymie zmarł Aleksander Meysztowicz, ziemianin, konserwatysta; prezes Tymczasowej Komisji Rządzącej Litwy Środkowej (1921–1922), poseł na Sejm, współzałożyciel wileńskiego „Słowa”; w latach 1926–1928 minister sprawiedliwości.

  • Józef Noji. Fot. NAC

    W niemieckim obozie Auschwitz zamordowany został Józef Noji, lekkoatleta, biegacz długodystansowy, 10-krotny mistrz Polski, uczestnik igrzysk olimpijskich w Berlinie.

  • Getto warszawskie. Fot. Bundesarchiv. Źródło: Wikimedia Commons

    Do niemieckiego obozu w Trawnikach wysłano pierwszy transport Żydów z warszawskiego getta.

  • Witold Zacharewicz. Fot. NAC

    W niemieckim obozie Auschwitz-Birkenau zamordowany został Witold Zacharewicz, aktor, odtwórca ról Majewskiego w „Wielkim lesie” Józefa Lejtesa, Zygmunta Augusta w „Barbarze Radziwiłłównej” tegoż reżysera, Leszka Czyńskiego w „Znachorze” Michała Waszyńskiego.

  • Ekshumacja zwłok polskich oficerów zamordowanych w 1940 r. Katyń, 04.1943. Fot. PAP/CAF/Archiwum

    Niemcy rozpoczęli rozkopywanie masowych mogił w Katyniu.

  • Joseph Goebbels. Fot. NAC

    W Berlinie podczas przemówienia w Sportpalast minister propagandy III Rzeszy Joseph Goebbels ogłosił „wojnę totalną”.

  • Dariusz Stachura (po lewej) - Stefan, Stefania Toczyska - Cześnikowa oraz Jacek Janiszewski – Zbigniew w czasie próby nowej inscenizacji "Strasznego dworu" St. Moniuszki w Operze Narodowej. Warszawa, 07.02.2001. Fot. PAP/A. Rybczyński

    W Grudziądzu urodziła się Stefania Toczyska, śpiewaczka operowa, mezzosopranistka.

  • Scena z filmu "Heimkehr". Fot. NAC

    Kierownictwo Walki Cywilnej skazało na kary infamii polskich aktorów występujących w niemieckim filmie propagandowym „Heimkehr” („Powrót do ojczyzny”).

  • Jan Piekałkiewicz. Fot. NAC

    Niemcy aresztowali Delegata Rządu RP na Kraj prof. Jana Piekałkiewicza; jego następcą został Jan Stanisław Jankowski.

  • Mapa II Rzeczypospolitej. Fot. PAP/W. Jargiło

    Rada Narodowa RP w Londynie podjęła jednomyślnie uchwałę, w której oświadczała „że integralność obszaru Rzeczypospolitej Polskiej w jej granicach z dnia 1 września 1939 r. oraz jej suwerenność są nienaruszalne i niepodzielne”.

  • Rafał Olbiński. Fot. PAP/A. Zawada

    W Kielcach urodził się Rafał Olbiński, plastyk, portrecista, przedstawiciel tzw. polskiej szkoły plakatu.

  • Płk Franciszek Niepokólczycki, szef Związku Odwetu, potem wiceszef Kedywu. Źródło: Wikimedia Commons

    W Berlinie na stacji Friedrichstrasse żołnierze oddziału wydzielonego „Osa” (Organizacja Specjalnych Akcji Bojowych), podporządkowanego bezpośrednio Komendantowi Armii Krajowej, przeprowadzili zamach bombowy, w wyniku którego zginęło 36 osób, a 78 zostało rannych; ofiarami w większości byli żołnierze Wehrmachtu i funkcjonariusze niemieckiej policji.

  • Jedna z niewielu zachowanych fotografii obozowych więźniarki obozu cygańskiego. Fot. Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau

    W KL Auschwitz-Birkenau Niemcy utworzyli tak zwany rodzinny obóz cygański dla Romów.

  • Fabryka Norsk Hydro w Vemork. 1935 r. Fot. Anders Beer Wilse. Źródło: Wikimedia Commons

    Członkowie norweskiego ruchu oporu zniszczyli niemieckie urządzenie do produkcji i 1,4 tony ciężkiej wody, co przyczyniło się do klęski niemieckiego programu budowy broni nuklearnej.

  • Główni działacze Związku Patriotów Polskich - od lewej: Wanda Wasilewska, Alfred Lampe i gen. Zygmunt Berling. Fot. PAP/CAF

    W Związku Sowieckim polscy komuniści powołali Związek Patriotów Polskich.

  • Julian Krzewiński. Fot. NAC

    W Warszawie zmarł Julian Krzewiński, aktor, śpiewak operowy (tenor), autor scenariuszy, librett i tekstów piosenek, m.in. „Bal na Gnojnej”, „Już młodość uleciała” oraz współautor scenariusza filmu Mieczysława Krawicza „Każdemu wolno kochać”.

  • Grupa Specjalna Sztabu Głównego Gwardii Ludowej PPR zastrzeliła podinspektora Aleksandra Reszczyńskiego, od czerwca 1940 r. komendanta Policji Polskiej (tzw. granatowej) m. Warszawy. Reszczyński powiązany był z kontrwywiadem AK. 

  • Władze niemieckie zalegalizowały aborcję w nieograniczonym zakresie na obszarze Generalnego Gubernatorstwa. Decyzja była elementem prowadzonej przez Niemcy polityki wyniszczania „niższych ras”.

  • Patrol „Jędrusiów” w drodze na akcję. 1943 r. Źródło: Wikimedia Commons

    Oddział „Jędrusiów” związany z konspiracyjną organizacją Odwet działającą na Kielecczyźnie, wspólnie z żołnierzami AK rozbił niemieckie więzienie w Opatowie, uwalniając kilkudziesięciu więźniów.

  • Przesiedlanie Żydów do getta w Krakowie. 1941 r. Fot. PAP/CAF

    Niemcy rozpoczęli ostateczną likwidację getta w Krakowie; likwidacja getta zakończyła się 14 marca.

  • Grób bohaterskiej rodziny Baranków. Cmentarz w Miechowie. Fot. Jakub Ryba (IPN)

    W Siedliskach w Małopolsce niemieccy funkcjonariusze Sonderdienstu zamordowali pięcioosobową rodzinę Baranków oraz czterech ukrywanych przez nią Żydów.

  • W Warszawie w czasie strzelaniny z gestapo śmiertelnie ranna została Hanka Sawicka, właściwie Hanna Szapiro, działaczka komunistyczna, członek PPR, redaktorka pisma „Walka Młodych”; Sawicka zmarła następnego dnia w więzieniu na Pawiaku.

  • Stefan Korboński. Źródło: IPN

    W konspiracyjnym „Biuletynie Informacyjnym” ukazał się komunikat Kierownictwa Walki Cywilnej grożący najostrzejszymi konsekwencjami osobom, które szantażują Żydów, przebywających poza gettami, oraz „żerują na rodzinach więźniów politycznych i wyłudzają świadczenia za rzekome starania uwolnienia aresztowanego”.

  • Helena Mniszkówna. Źródło: Wikimedia Commons

    W Sabniach na Podlasiu zmarła Helena Mniszkówna, pisarka, autorka powieści „Trędowata”, „Ordynat Michorowski”.

  • Kazimierz Pużak (PPS) - członek Krajowej Reprezentacji Politycznej, potem przewodniczący RJN. Fot. PAP/CAF/Archiwum

    Powstała Krajowa Reprezentacja Polityczna (KRP) – organ reprezentujący w kraju główne siły polityczne Polski Podziemnej. 9 stycznia 1944 r. została przekształcona w Radę Jedności Narodowej.

  • Ofiary UPA we wsi Lipniki. Fot. Sarnowski. Zdjęcia dzięki uprzejmości p. Henryka Słowińskiego. Fotografia z książki Ewy i Władysława Siemaszków "Ludobójstwo". Źródło: Wikimedia Commons

    W nocy z 26 na 27 marca oddział UPA dowodzony przez Iwana Łytwyńczuka „Dubowego” dokonał masakry polskich mieszkańców wsi Lipniki na Wołyniu; zginęło 179 Polaków, czworo Żydów i Rosjanka; wśród ocalonych z rzezi był dwuletni Mirosław Hermaszewski, późniejszy polski kosmonauta.

  • Aleksy Dawidowski. Fot. NAC

    Akcja pod Arsenałem: w Warszawie u zbiegu ulic Długiej i Bielańskiej w pobliżu budynku Arsenału członkowie Grup Szturmowych Szarych Szeregów dokonali udanej akcji odbicia z rąk gestapo dowódcy Hufca „Południe” Szarych Szeregów Jana Bytnara „Rudego”; razem z nim uwolniono 21 więźniów.

  • Muzeum Więzienia Pawiak. Fot. PAP/W. Pacewicz

    W odwecie za Akcję pod Arsenałem Niemcy rozstrzelali na dziedzińcu więziennym Pawiaka 140 Polaków i Żydów.

  • Pomnik Ofiar Rzezi Wołyńskiej w Warszawie. Fot. PAP/P. Supernak

    Oddział UPA zaatakował na Wołyniu wsie Pendyki Małe i Duże oraz Pieńki, mordując około 180 Polaków.

  • Patrol oddziału „Jędrusie”. Źródło: Wikimedia Commons 

    Oddział „Jędrusiów” wspólnie z żołnierzami Armii Krajowej uwolnił z niemieckiego więzienia w Mielcu ponad 120 osób.

  • Ekshumacja zwłok polskich oficerów zamordowanych w 1940 r. w Katyniu. 1943 r. Fot. PAP/CAF/Archiwum

    W Katyniu żołnierze niemieccy, pod nadzorem prof. Gerharda Bhutza z Uniwersytetu Wrocławskiego, rozpoczęli ekshumację zwłok z masowych grobów odkrytych w lutym 1943 r.

  • Jan Bytnar "Rudy". Źródło: Wikimedia Commons

    W Szpitalu Wolskim w Warszawie zmarł na skutek obrażeń odniesionych podczas przesłuchań prowadzonych przez gestapo Jan Bytnar „Rudy”, odbity w akcji pod Arsenałem; tego samego dnia w warszawskim szpitalu Dzieciątka Jezus zmarł ranny w czasie akcji Maciej Aleksy Dawidowski „Alek”.

  • Tadeusz Krzyżewicz. Źródło: Wikimedia Commons

    W wyniku ran odniesionych w Akcji pod Arsenałem zmarł Tadeusz Krzyżewicz „Buzdygan”, podharcmistrz, plutonowy podchorąży AK.

  • W niemieckim obozie na Majdanku zmarł Onufry Kopczyński, kompozytor, publicysta, działacz polityczny, członek Konfederacji Narodu, założyciel i pierwszy redaktor pisma „Sztuka i Naród”.

  • Komendant główny PAL gen. Henryk Borucki. Fot. Borneq. Źródło: Wikimedia Commons

    W Warszawie powstała Polska Armia Ludowa – konspiracyjna organizacja zbrojna, zrzeszająca lewicowe oddziały zbrojne: Milicję Ludową RPPS, Polską Ludową Akcję Niepodległościową i część oddziałów Komendy Obrońców Polski.

  • Pomnik Ofiar Rzezi Wołyńskiej w Warszawie. Fot. PAP/P. Supernak

    Zbrodnia wołyńska: w kolonii Brzezina w powiecie Sarny ukraińscy nacjonaliści zamordowali około 130 Polaków – oddziałami UPA dowodził Iwan Łytwyńczuk „Dubowyj”.

  • Płk Emil August Fieldorf - szef Kedywu KG AK. Fot. NAC

    Organizacja Specjalnych Akcji Bojowych Armii Krajowej dokonała zamachu bombowego na dworcu kolejowym Friedrichstrasse w Berlinie, w wyniku którego zginęło 14 osób, a 60 zostało rannych.

  • Ferdynand Goetel. Fot. NAC

    Do Katynia wyjechała zaproszona przez władze niemieckie polska delegacja, w skład której weszli m.in. dr Edmund Seyfried (dyrektor Zarządu Głównego Rady Głównej Opiekuńczej) oraz pisarze Ferdynand Goetel i Jan Emil Skiwski.

  • Hipolit Gliwic. Fot. NAC

    W Warszawie zmarł Hipolit Gliwic, ekonomista, inżynier, działacz polityczny i gospodarczy, dyplomata, senator II RP. 

  • Pomnik upamiętniający ofiary Zbrodni Katyńskiej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Fot. PAP/L. Szymański

    Pierwszy oficjalny komunikat niemiecki dotyczący zbrodni katyńskiej: Agencja Transocean na podstawie raportu niemieckich władz w Smoleńsku poinformowała o „odkryciu masowego grobu ze zwłokami 3000 oficerów polskich”.

  • Pomnik Katyński w Jersey City. Fot. PAP/R. Pietruszka

    W Berlinie w siedzibie Ministerstwa Spraw Zagranicznych III Rzeszy odbyła się konferencja prasowa poświęcona odkryciu masowych grobów w Katyniu. Radio Berlin podało dodatkowe informacje ze Smoleńska na temat identyfikacji zwłok polskich oficerów.

  • Zbrodnia Katyńska: Sowieckie Biuro Informacyjne stwierdziło, że polscy jeńcy byli zatrudnieni na robotach budowlanych na zachód od Smoleńska i „wpadli w ręce niemieckich katów faszystowskich w lecie 1941 r., po wycofaniu się wojsk radzieckich z rejonu Smoleńska”.

  • Pomnik ofiar Katyń 1940 na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie. Fot. PAP/L. Szymański

    Do Katynia przybyła Komisja Techniczna Polskiego Czerwonego Krzyża, która pracowała przy ekshumacjach do 9 czerwca 1943 r.

  • Delegat PCK przy MCK w Genewie Stanisław Radziwiłł złożył oficjalną notę rządu RP w sprawie wysłania komisji do Katynia. Tego samego dnia, pół godziny wcześniej, również Niemcy zwrócili się do MCK o wszczęcie dochodzenia. Działania władz niemieckich zmierzające do sprowokowania konfliktu pomiędzy aliantami miały wywołać wrażenie, że postępowanie Berlina i polskiego rządu są ze sobą koordynowane.

  • Katyń, 04.1943 r. Ekshumacja zwłok polskich oficerów zamordowanych w 1940 r. Fot. PAP/CAF/Archiwum

    Oświadczenie Rady Ministrów RP w sprawie Zbrodni Katyńskiej: „Rząd Polski piętnuje wszystkie zbrodnie, popełnione na polskich obywatelach, i odmawia prawa wyzyskiwania tych ofiar w politycznej grze przez kogokolwiek, kto winien jest tych przestępstw przeciw Narodowi i Państwu Polskiemu”.

  • Ostra reakcja Moskwy na propozycję prowadzenia przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż dochodzenia w sprawie zbrodni katyńskiej; sowiecki dziennik „Prawda” opublikował artykuł zatytułowany „Polscy pomocnicy Hitlera”, w którym oskarżył Polaków o kolaborację z Niemcami.

  • Edward Dwurnik. Fot. PAP/A. Rybczyński

    W Radzyminie urodził się Edward Dwurnik, malarz, grafik.

  • Powstańcy żydowscy pod strażą Niemców podczas powstania w getcie warszawskim. Fot. NAC

    W getcie warszawskim wybuchło trwające miesiąc powstanie; według raportów gen. Stroopa w getcie znajdowało się podczas powstania ponad 56 tys. Żydów. Około 6 tys. zginęło na miejscu w walce, na skutek pożarów i zaczadzenia. 7 tys. Żydów Niemcy zamordowali na terenie getta, tyle samo wysłali do obozu zagłady w Treblince. Pozostała grupa ok. 36 tys. została wysłana do innych obozów, przede wszystkim do Auschwitz i Majdanka; teren getta został zrównany z ziemią.

  • Katyń, 1943 r. Obdukcja zwłok polskich oficerów zamordowanych w Katyniu w 1940 r. Fot. PAP/CAF/Reprodukcja

    Zbrodnia katyńska: Zarząd Główny PCK przesłał do MCK w Genewie raport Kazimierza Skarżyńskiego z pobytu w Katyniu.

  • Friedrich Wilhelm Krueger. Fot. NAC

    W Krakowie oddział egzekucyjny Armii Krajowej „Osa”-„Kosa” przeprowadził nieudany zamach na Friedricha Wilhelma Kruegera, dowódcę SS i Policji, pełnomocnika Heinricha Himmlera do spraw umocnienia niemieckości w Generalnym Gubernatorstwie; w wyniku akcji Krueger został ranny.

  • Józef Stalin. Fot. PAP/CAF/Archiwum

    Stalin wysłał tajne i jednobrzmiące depesze do prezydenta Roosevelta i premiera Churchilla, w których zarzucił rządowi gen. Sikorskiego prowadzenie w zmowie z Hitlerem wrogiej kampanii przeciwko Związkowi Sowieckiemu.

  • Komendant ŻOB Mordechaj Anielewicz. Źródło: Wikimedia Commons

    W czasie walk w warszawskim getcie Żydowska Organizacja Bojowa wydała odezwę do Polaków, w której pisano: „Polacy, Obywatele, Żołnierze Wolności. (…) Wśród dymu pożarów i kurzu krwi mordowanego getta Warszawy – my więźniowie getta, ślemy wam bratnie serdeczne pozdrowienia. (…) Toczy się walka o naszą i waszą Wolność. O wasz i nasz – ludzki, społeczny, narodowy – honor i godność. Pomścimy zbrodnie Oświęcimia, Treblinki, Bełżca, Majdanka! Niech żyje braterstwo broni i krwi walczącej Polski!”.

  • Pomnik poświęcony Ofiarom Zbrodni Wołyńskiej na Skwerze Wołyńskim w Warszawie. Fot. PAP/R. Pietruszka

    W Janowej Dolinie na Wołyniu oddziały UPA, którymi dowodził Iwan Łytwyńczuk „Dubowyj”, zamordowały około 600 Polaków.

  • Józef Stalin. Fot. PAP/CAF/Archiwum

    W nocy z 25 na 26 kwietnia Związek Sowiecki zerwał stosunki dyplomatyczne z polskim rządem w Londynie, zarzucając mu w sprawie Katynia antysowiecką kampanię prowadzoną wspólnie z III Rzeszą.

  • Jurgen Stroop, dowódca SS w otoczeniu oficerów na terenie walczącego getta warszawskiego. Fot. PAP/CAF

    Powstanie w warszawskim getcie: na ulicach Warszawy pojawiły się obwieszczenia okupacyjnych władz niemieckich, przypominające o karze śmierci za pomoc Żydom.

  • Witold Pilecki. Źródło: IPN

    W nocy z 26 na 27 kwietnia z niemieckiego obozu Auschwitz uciekł rtm. Witold Pilecki, współzałożyciel Tajnej Armii Polskiej, oficer KG AK; w 1940 r. dobrowolnie poddał się aresztowaniu i wywózce do Auschwitz, aby zdobyć informacje o obozie; uczestnik Powstania Warszawskiego; od 1945 r. w 2. Korpusie Polskim we Włoszech; po powrocie do Polski aresztowany przez władze komunistyczne, po brutalnym śledztwie skazany na śmierć i stracony.

  • Ryszard Bugajski. Fot. PAP/R. Guz

    W Warszawie urodził się Ryszard Bugajski, reżyser, scenarzysta, pisarz; twórca filmów „Przesłuchanie”, „Generał Nil” i „Układ zamknięty”, a także spektakli telewizyjnych „Miś Kolabo” i „Śmierć rotmistrza Pileckiego”.

  • Ferenc Orsos w rozmowie ze świadkiem zbrodni katyńskiej Parfemonem Kisielewem. 30.04.1943. Fot. Imperial War Museum. Źródło: Wikimedia Commons

    Do Katynia na zaproszenie władz niemieckich przybyła grupa międzynarodowych ekspertów medycyny sądowej i kryminologii, pod przewodnictwem dr. Ferenca Orsosa.

  • Zaprzysiężenie 14. Dywizji Grenadierów Waffen SS "Galizien". 04.1943. Fot. NAC

    Ogłoszona została informacja o tworzeniu Dywizji SS-Galizien; zgłosiły się do niej tysiące ukraińskich ochotników. Jednostka ta uczestniczyła w masakrach polskiej ludności. 28 lutego 1944 r., złożony z ukraińskich ochotników do dywizji SS Galizien, 4 pułk policji SS, dokonał pacyfikacji Huty Pieniackiej niedaleko Lwowa, mordując 850–900 osób.

  • Tadeusz Borowski. Fot. PAP/CAF/Reprodukcja

    Z więzienia na Pawiaku wywieziono do KL Auschwitz 107 kobiet i 420 mężczyzn; wśród nich m.in. Tadeusza Borowskiego, poetę, prozaika.

  • Pomnik upamiętniający ofiary Zbrodni Katyńskiej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Fot. PAP/L. Szymański

    Raport w sprawie zbrodni katyńskiej amerykańskiego płk. Henry'ego Szymanskiego.

  • Witold Dębicki. Fot. PAP/StrefaGwiazd/S. Leszczyński

    W Dubnie na Podlasiu urodził się Witold Dębicki, aktor.

  • Florian Marciniak, harcmistrz, współzałożyciel i Naczelnik Szarych Szeregów (1939-1943). Fot. Wikipedia

    W Warszawie aresztowany został przez gestapo Florian Marciniak, harcmistrz, naczelnik Szarych Szeregów (19391943); zamordowany w lutym 1944 r. w niemieckim obozie koncentracyjnym Gross-Rosen.

  • Żołnierze 1 dywizji WP im. Tadeusza Kościuszki na froncie. 1944 r. Fot. PAP/CAF

    Ukazał się oficjalny komunikat o rozpoczęciu formowania w ZSRS 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki.

  • Mordechaj Anielewicz. Źródło: Wikimedia Commons

    W czasie Powstania w getcie warszawskim w otoczonym przez Niemców bunkrze przy ul. Miłej wraz z kilkudziesięcioma bojowcami popełnił samobójstwo komendant Żydowskiej Organizacji Bojowej Mordechaj Anielewicz.

  • Naliboki na przedwojennej mapie województwa nowogródzkiego. Źródło: CBN Polona

    Stacjonujący w Puszczy Nalibockiej oddział sowieckiej i żydowskiej partyzantki wymordował 128 polskich mieszkańców miejscowości Naliboki.

  • Władysław Szlengel. Źródło: Wikimedia Commons

    W czasie powstania w getcie warszawskim zginął Władysław Szlengel, poeta, autor piosenek i utworów satyrycznych.

  • W Warszawie urodził się Wojciech Karpiński, historyk idei, krytyk literacki, historyk sztuki.

  • Jan Englert. Fot. PAP/R. Guz

    W Warszawie urodził się Jan Englert, aktor, reżyser, wieloletni rektor warszawskiej PWST; dyrektor artystyczny Teatru Narodowego w Warszawie; wystąpił m.in. w filmach „Sól ziemi czarnej”, „Perła w koronie”, „Akcja pod Arsenałem”, „Magnat”, „Wielka wsypa”, „Katyń”, „Tatarak”, „Tajemnica Westerplatte”, a także w serialach „Kolumbowie”, „Polskie drogi”, „Lalka”, „Rodzina Połanieckich”, „Dom” i „Czas honoru”.

  • Szmul Zygielbojm. Źródło: Wikimedia Commons

    W proteście przeciwko obojętności świata wobec Zagłady narodu żydowskiego członek Rady Narodowej RP w Londynie Szmul Zygielbojm popełnił samobójstwo.

  • W nocy z 12 na 13 maja miał miejsce sowiecki nalot na Warszawę. Według komunikatu niemieckiego zginęło około 150 osób.

  • Gen. Zygmunt Berling. Fot. PAP/CAF

    W Sielcach nad Oką rozpoczęto formowanie 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki.

  • Józef Stalin. Fot. PAP/CAF/Archiwum

    Na polecenie Józefa Stalina rozwiązany został Komintern – III Międzynarodówka Komunistyczna; działając od 1919 r. była narzędziem sowieckiej polityki.

  • Wielka Synagoga przy placu Tłomackie. Warszawa, 1905 r. Fot. PAP/Archiwum Marian Leśniewski

    Na znak stłumienia powstania w warszawskim getcie Niemcy wysadzili w powietrze Wielką Synagogę. Ładunki wybuchowe odpalił Juergen Stroop, dowódca akcji likwidacji getta.

  • Zdjęcie wykonane po pacyfikacji Szarajówki. 05.1943. Źródło: Wikimedia Commons

    Żandarmeria niemiecka i oddziały ukraińskiej policji pomocniczej dokonały pacyfikacji wsi Szarajówka na Zamojszczyźnie, podczas której co najmniej 58 mieszkańców, w tym wiele kobiet i dzieci, wepchnięto do kilku domów i stajni i spalono żywcem.

  • Tadeusz Zawadzki ps. Zośka. Źródło: Wikimedia Commons

    Na stacji kolejowej w Celestynowie oddział dyspozycyjny Kedywu KG AK, dowodzony przez Tadeusza Zawadzkiego „Zośkę”, uwolnił 49 więźniów politycznych przewożonych przez Niemców z więzienia na Zamku Lubelskim do KL Auschwitz.

  • Teren b. niemieckiego obozu koncentracyjny na Majdanku. Fot. PAP/W. Pacewicz

    Niemcy zlikwidowali getto w Brodach; około 3,5 tys. Żydów wywieziono do obozu na Majdanku, kilkuset zostało zabitych na miejscu.

  • Juliusz Zulauf. Fot. NAC

    W oflagu VIIA Murnau zmarł gen. Juliusz Zulauf, żołnierz Legionów Polskich, obrońca Lwowa w 1918 r. i uczestnik wojny polsko-bolszewickiej; w kampanii 1939 r. dowódca 5 Dywizji Piechoty w składzie Armii „Pomorze”; wziął udział w bitwie nad Bzurą, następnie jako dowódca GO przebił się do Warszawy, gdzie dowodził obroną odcinka „Praga”.

  • Restauracja „Adria” w Warszawie. 1940 r. Fot. NAC

    W Warszawie w restauracji „Adria” Jan Kryst „Alan”, żołnierz AK, zastrzelił trzech oficerów gestapo; w czasie wycofywania się z lokalu „Alan” został zabity.

  • Pomnik upamiętniający ofiary Zbrodni Katyńskiej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Fot. PAP/L. Szymański

    Ambasador Wielkiej Brytanii przy rządzie RP Owen O’Malley przesłał do ministra spraw zagranicznych Anthony’ego Edena tajny raport na temat zbrodni katyńskiej, w którym wskazał na wysokie prawdopodobieństwo popełnienia zbrodni przez ZSRS.

  • Niemilia (Niemylnia) na mapie z 1928 r. Źródło: CBN Polona

    Zbrodnia Wołyńska: we wsi Niemilia (Komarnia-Jackowicze) ukraińscy nacjonaliści zamordowali 126 Polaków, wiele osób zostało rannych.

  • Ruiny getta warszawskiego. 1943 r. Fot. PAP/CAF

    W Warszawie na terenie getta Niemcy rozstrzelali około 600 więźniów Pawiaka.

  • W Laffrey koło Grenoble zmarł Bolesław Miciński, filozof, eseista, poeta.

  • Komendant Główny AK Stefan Rowecki. Fot. PAP/CAF/Archiwum

    Komendant Główny AK wydał rozkaz określający zasady scalenia Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich.

  • Tadeusz Hollender. Źródło: Wikimedia Commons

    W ruinach warszawskiego getta Niemcy rozstrzelali grupę Polaków, więźniów Pawiaka, wśród nich poetę i satyryka Tadeusza Hollendra.

  • Pacyfikacja wsi Sochy. 01.06.1943 r. Fot. ze zbiorów IPN

    We wsi Sochy na Zamojszczyźnie Niemcy zamordowali ponad 180 osób, w tym wiele kobiet i dzieci.

  • Pomnik poświęcony Ofiarom Zbrodni Wołyńskiej na Skwerze Wołyńskim w Warszawie. Fot. PAP/R. Pietruszka

    Zbrodnia Wołyńska: we wsi Hurby na Wołyniu oddział UPA wspierany przez lokalne samoobrony ukraińskie zamordował około 250 Polaków.

  • Symbol Polski Walczącej. Fot. PAP/M. Walczak

    W Warszawie w kościele św. Aleksandra na pl. Trzech Krzyży gestapo aresztowało 89 osób uczestniczących w ceremonii ślubnej; wśród nich m.in. nowożeńców oraz kilkunastu członków oddziału dyspozycyjnego Kedywu KG AK „Osa-Kosa”.

  • Wacław Bojarski. Źródło: Wikimedia Commons

    W Warszawie zmarł postrzelony przez niemiecki patrol Wacław Bojarski – poeta, prozaik, publicysta i krytyk literacki.

  • Czołowi działacze Związku Patriotów Polskich: Wanda Wasilewska, Alfred Lampe i gen. Zygmunt Berling. Fot. PAP/CAF

    W Moskwie rozpoczął się I Zjazd Związku Patriotów Polskich, komunistycznej organizacji podporządkowanej sowieckim władzom. 

  • Heinrich Himmler. Fot. NAC

    Reichsfuehrer SS Heinrich Himmler wydał rozkaz o utworzeniu na terenie ruin getta warszawskiego obozu koncentracyjnego – Konzentrationslager Warschau, zwanego potocznie „Gęsiówką”.

  • Pomnik ofiar Holokaustu w Brzeżanach. Fot. Roman Zacharij. Źródło: Wikimedia Commons

    W Brzeżanach w czasie ostatecznej likwidacji getta i obozu pracy Niemcy zamordowali około 1,4 tys. Żydów.

  • Getto lwowskie. 1942 r. Źródło: Wikimedia Commons

    Niemcy zakończyli ostatnią akcję wysiedleńczą w getcie lwowskim, mordując lub wywożąc do obozów pracy ponad 20 tys. Żydów; w czasie trwania akcji doszło do zbrojnego wystąpienia żydowskiego ruchu oporu.

  • Jan Piekałkiewicz. Fot. NAC

    Na Pawiaku zmarł zakatowany przez Niemców Jan Piekałkiewicz, ekonomista, działacz Stronnictwa Ludowego; od 1940 r. w SL „Roch”; od sierpnia 1942 r. Delegat Rządu RP na Kraj.

  • Wojciech Gąssowski. Fot. PAP/A. Grygiel

    W Warszawie urodził się Wojciech Gąssowski, piosenkarz, gitarzysta, kompozytor.

  • Mieszkańcy jednej z wiosek Zamojszczyzny podczas wysiedlenia. Fot. AIPN

    Niemcy rozpoczęli drugą fazę masowych wysiedleń ludności polskiej z terenów Zamojszczyzny; w ciągu kilku miesięcy 1942 i 1943 r. z ok. 300 wsi wypędzili ponad 100 tys. mieszkańców, w tym ok. 30 tys. dzieci, częściowo przeznaczonych do germanizacji.

  • Warszawa, lata okupacji. Pawiak pomścimy – takie i podobne napisy ukazywały się na murach Warszawy podczas okupacji niemieckiej. Fot. PAP/CAF

    W ruinach warszawskiego getta Niemcy zamordowali około 220 więźniów Pawiaka.

  • Tzw. małe getto w Częstochowie. Źródło: Wikimedia Commons

    Niemcy rozpoczęli ostateczną likwidację tzw. małego getta w Częstochowie.

  • Ryszard Krynicki. Fot. PAP/L. Szymański

    W Sankt Valentin w Austrii urodził się Ryszard Krynicki, poeta, tłumacz, wydawca.

  • Maria Teresa Oliwia Hochberg von Pless. Źródło: Wikimedia Commons

    W Wałbrzychu zmarła księżna Maria Teresa Oliwia Hochberg, nazywana Daisy, angielska arystokratka, małżonka księcia pszczyńskiego Hansa Heinricha XV Hochberga, związana z zamkiem w Pszczynie i zamkiem Książ.

  • Gen. Stefan Rowecki „Grot”. Źródło: IPN

    W Warszawie w wyniku zdrady gestapo aresztowało dowódcę AK gen. Stefana Roweckiego „Grota”; generał został zamordowany w niemieckim obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen na specjalny rozkaz szefa SS Heinricha Himmlera.

  • Marian Glinka. Fot. PAP/K. Świderski

    W Warszawie urodził się Marian Glinka, aktor, trzykrotny mistrz Polski w kulturystyce.

  • Grób ofiar pacyfikacji Majdanu Starego. Fot. Loraine. Źródło: Wikimedia Commons

    Podczas pacyfikacji wsi Majdan Stary na Zamojszczyźnie przez ukraińską 14 Dywizję Grenadierów Waffen SS (Galizien) zamordowanych zostało kilkudziesięciu Polaków.

  • Gen. Władysław Sikorski. Fot. Fot. PAP/CAF

    W katastrofie lotniczej koło Gibraltaru wraz z córką i grupą współpracowników zginął gen. Władysław Sikorski, Naczelny Wódz i premier rządu RP na uchodźstwie.

  • Józef Piłsudski. Fot. NAC

     W Nowym Jorku założono Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce.

  • Niemieckie czolgi w ZSRS. Fot. Bundesarchiv Źródło: Wikimedia Commons

    Początek bitwy na Łuku Kurskim, największego starcia wojsk pancernych w historii, zakończonego klęską i odwrotem armii niemieckich.

  • Gen. Tadeusz Komorowski. Fot. PAP/Reprodukcja/J. Morek

    Komendant Główny Armii Krajowej i Delegat Rządu RP na Kraj utworzyli Kierownictwo Walki Podziemnej.

  • Stanisław Mikołajczyk. Fot. NAC

    Po śmierci gen. Władysława Sikorskiego funkcję premiera rządu RP na uchodźstwie objął Stanisław Mikołajczyk. Naczelnym Wodzem mianowany został gen. Kazimierz Sosnkowski.

  • Kazimierz Junosza-Stępowski. Fot. PAP/CAF/Archiwum

    W Warszawie przy ul. Poznańskiej śmiertelnie postrzelony został znany aktor Kazimierz Junosza-Stępowski. Do zdarzenia doszło w trakcie wykonywania wyroku śmierci na jego żonie, skazanej przez sąd podziemny za współpracę z Niemcami.

  • Kamienica Istomina: widoczny zespól lokali "Cafe Club" z tarasem i wózek ręczny. Reprodukcja fotografii z lat 1932-1939. Fot. NAC

    Zamach grupy bojowej Związku Walki Młodych na niemiecki lokal „Cafe Club” w Warszawie.

  • Zdjęcie ze śledztwa IPN Lublin dotyczącego Wołynia

    Zbrodnia wołyńska: w dniach 11–12 lipca Ukraińska Powstańcza Armia dokonała skoordynowanego ataku na Polaków w 150 miejscowościach w powiatach włodzimierskim, horochowskim, kowelskim oraz łuckim; łącznie w latach 1943–1945 na Wołyniu i w Galicji Wschodniej zginęło ok. 100 tys. Polaków, zamordowanych przez oddziały UPA i miejscową ludność ukraińską; zbrodnia wołyńska spowodowała polski odwet, w wyniku którego zginęło ok. 10–12 tys. Ukraińców, w tym 3–5 tys. na Wołyniu i w Galicji Wschodniej.

  • Płonąca wieś Michniów. 12.07.1943. Źródło: IPN

    Niemcy rozpoczęli dwudniową pacyfikację Michniowa – wsi położonej w świętokrzyskich lasach, której mieszkańcy pomagali partyzantom Armii Krajowej, zgrupowanym pod dowództwem por. Jana Piwnika „Ponurego” na pobliskim Wykusie. Wieś zrównano z ziemią; w czasie lub w związku z pacyfikacją zamordowano co najmniej 204 osoby: 102 mężczyzn, 54 kobiety i 48 dzieci.

  • Drewniane krzyże upamiętniające Polaków zamordowanych na Wołyniu przy drodze do polsko-ukraińskiego przejścia granicznego w Medyce. 11.07.2023. Fot. PAP/D. Delmanowicz

    Zbrodnia wołyńska: we wsiach Kołodno Lisowszczyzna i Kołodno Siedlisko (pow. Krzemieniec) UPA zamordowała ok. 320–500 Polaków.

  • Stanisław Mikołajczyk. Fot. NAC

    Prezydent Władysław Raczkiewicz mianował Stanisława Mikołajczyka premierem Rządu RP na uchodźstwie.

  • Gen. Tadeusz Komorowski „Bór”. Źródło: Wikimedia Commons

    Powstało Kierownictwo Walki Podziemnej ośrodek dyspozycyjny Komendy Głównej AK, kierujący całością konspiracyjnych działań bojowych.

  • W Sielcach nad Oką odbyła się uroczysta przysięga 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki.

  • Zbrodnia wołyńska: oddziały UPA we wsi i w majątku Pułhany (pow. Horochów) zamordowały około 120 Polaków, a w Kupowalcach (pow. Horochów) około 150 oraz co najmniej 155, być może nawet 600 Polaków, którzy na własną rękę opuścili Hutę Stepańską (pow. Kostopol), ośrodek polskiej samoobrony.

  • Gen. Władysław Sikorski. Fot. NAC

    W Newark odbył się pogrzeb gen. Władysława Sikorskiego.

  • Na cmentarzu żydowskim w Częstochowie Niemcy rozstrzelali około 400 Żydów z fabryki „Hasag”.

  • Gen. Tadeusz Komorowski "Bór". Fot. PAP/PAI/Reprodukcja

    Gen. Tadeusz Komorowski „Bór” objął funkcję Komendanta Głównego Armii Krajowej.

  • Miejsce, gdzie stała stodoła, do której Niemcy spędzili ludność. 17 lipca 1943 r. Krasowo-Częstki, 1985 r. Fot. PAP/L. Wawrynkiewicz

    Niemcy dokonali pacyfikacji wsi Krasowo-Częstki niedaleko Wysokiego Mazowieckiego, mordując około 260 osób, w tym 189 kobiet i dzieci.

  • Symbol Polski Walczącej. Fot. PAP/M. Walczak

    Na stacji kolejowej w Józefowie pod Warszawą żołnierze Kedywu z Oddziału „Osjan” wykonali wyrok śmierci na volksdeutschu Erneście Sommerze, który podczas akcji pod Arsenałem zatrzymał w bramie kamienicy przy ul. Długiej i wydał Niemcom biorącego w niej udział kaprala Huberta Lenka ps. Hubert.

  • Teren b. niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz. Fot. PAP/J. Bednarczyk

    W KL Auschwitz w odwecie za ucieczkę kilku więźniów i za kontakty z ludnością cywilną Niemcy powiesili 12 Polaków.

  • Gen. Władysław Anders. Fot. NAC

    Rozkaz Naczelnego Wodza o utworzeniu z Armii Polskiej na Wschodzie 2. Korpusu Polskiego; dowództwo Korpusu objął gen. Władysław Anders.

  • Krzysztof Jasiński. Fot. PAP/R.Guz

    W Borzechowie urodził się Krzysztof Jasiński, aktor, reżyser teatralny; od 1966 r. dyrektor naczelny i artystyczny Teatru STU w Krakowie.

  • Załoga niszczyciela ORP Orkan uratowała 37 rozbitków z zatopionego niemieckiego okrętu podwodnego U-459 i brytyjskiego lotnika z samolotu rozbitego podczas ataku na u-boota.

  • Zdzisław Lubomirski. Fot. NAC

    W Małej Wsi koło Grójca zmarł książę Zdzisław Lubomirski, prezydent Warszawy (1916–1917), członek Rady Regencyjnej (1917–1918); w latach 1928–1935 senator z listy Bezpartyjnego Bloku Wspierania Rządu (BBWR), od 1935 do 1938 r. zasiadał w Senacie z nominacji Prezydenta RP; prezes Rady Naczelnej Organizacji Ziemiańskich (1931–1935).

  • Miejsce pamięci po getcie na placu Bohaterów Getta w Będzinie. Źródło: Google Maps - Street View

    Na rozpoczęcie przez Niemców ostatecznej akcji likwidacyjnej gett w Będzinie i Sosnowcu żydowscy bojownicy odpowiedzieli zbrojnym oporem. Wydarzenie to jest znane jako powstanie będzińsko-sosnowieckie.

  • B. więzień niemieckiego obozu zagłady w Sobiborze Samuel Willenberg przy swojej rzeźbie "Bunt więźniów Treblinki 2 sierpnia 1943 r.", którego był uczestnikiem. 2003 r. Fot. PAP/A. Rybczyński

    W niemieckim obozie zagłady w Treblince wybuchł bunt więźniów.

  • Polska Walcząca. Fot. PAP/M. Walczak

    Oddział AK przeprowadził udaną akcję uwolnienia z niemieckiego więzienia w Jaśle około 180 osób.

  • Narodowe Siły Zbrojne. Fot. PAP/D. Delmanowicz

    W okolicy wsi Borów w powiecie kraśnickim oddział Narodowych Sił Zbrojnych pod dowództwem cichociemnego Leonarda Zub-Zdanowicza w ramach zwalczania organizacji komunistycznych wykonał wyrok na 26–28 partyzantów grupy Gwardii Ludowej.

  • Stefan Szmidt. Fot. PAP/W. Olkuśnik

    W Biłgoraju urodził się Stefan Szmidt, aktor.

  • Emil August Fieldorf - szef Kedywu KG AK. Fot. NAC

    W Warszawie specjalny oddział „Osa-Kosa” Kedywu KG AK zaatakował przy pl. Zamkowym transport pieniędzy wywożonych z Banku Emisyjnego; w wyniku przeprowadzonej akcji zdobyto około 106 milionów złotych oraz nieznaną ilość marek niemieckich.

  • Mordechaj Tenenbaum-Tamaroff. Źródło: Wikimedia Commons

    Niemcy rozpoczęli likwidację getta w Białymstoku; wybuch żydowskiego powstania w getcie, pod wodzą Mordechaja Tenenbauma-Tamaroffa.

  • Karin Stanek. Fot. PAP/CAF/J. Uklejewski

    (lub w 1946 r.) W Bytomiu urodziła się Karin Stanek, piosenkarka, wokalistka zespołu Czerwono-Czarni.

  • Mszana Dolna. Lata 30. Fot. NAC

    Na polecenie szefa sądeckiego gestapo Heinricha Hamanna Niemcy przeprowadzili w Mszanie Dolnej egzekucję 881 Żydów.

  • Tadeusz Zawadzki. Fot. PAP/CAF Archiwum

    Podczas ataku na niemiecką strażnicę graniczną we wsi Sieczychy koło Wyszkowa poległ Tadeusz Zawadzki „Zośka” – harcmistrz, podporucznik Armii Krajowej, bohater książki Aleksandra Kamińskiego „Kamienie na szaniec”.

  • Mordechaj Tenenbaum-Tamaroff. Źródło: Wikimedia Commons

    W czasie powstania w białostockim getcie zginął jego przywódca Mordechaj Tenenbaum-Tamaroff.

  • Niemieckie czołgi podczas bitwy o Kursk. Fot. Bundesarchiv. Źródło: Wikimedia Commons

    Klęska wojsk niemieckich w bitwie na Łuku Kurskim, największym starciu wojsk pancernych w historii; Armia Czerwona wkroczyła do Charkowa.

  • Narodowe Siły Zbrojne. Fot. PAP/D. Delmanowicz

    Pod Ożarowem w zasadzce zorganizowanej przez oddział Narodowych Sił Zbrojnych pod dowództwem plut. Tomasza Wójcika ps. Tarzan zginął gen. Kurt Renner.

  • Tadeusz Nalepa. Fot. PAP/M. Wychowaniec

    W Zgłobniu niedaleko Rzeszowa urodził się Tadeusz Nalepa, gitarzysta i wokalista, legenda polskiego bluesa.

  • Sztandar oddziału Armii Krajowej por. Antoniego Burzyńskiego „Kmicica” przekazany do Muzeum Wojska Polskiego. 22.08.2018. Fot. PAP/R. Pietruszka

    Oddział partyzancki Okręgu Wileńskiego AK ppor. Antoniego Burzyńskiego „Kmicica" został podstępnie rozbity nad jez. Narocz przez partyzantkę sowiecką; Sowieci rozstrzelali „Kmicica”, 56 partyzantów oraz 20 członków konspiracji terenowej.

  • Budy Ossowskie na przedwojennej mapie. Źródło: CBN Polona

    Zbrodnia Wołyńska: 29 lub 30 sierpnia oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) zamordowały w Budach Ossowskich na Wołyniu około 270 Polaków.

  • W koloniach Nowy i Stary Gaj na Wołyniu oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) zamordowały około 600 Polaków.

  • Rodzina Jasionczaków z Woli Ostrowieckiej. Zbiory Leona Popka. Źródło: portal IPN www.zbrodniawolynska.pl.

    W Woli Ostrowieckiej na Wołyniu oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii zamordowały około 600 Polaków, wśród nich 150–200 kobiet i dzieci; do masakry Polaków dokonanej przez UPA doszło również w miejscowościach sąsiadujących z Wolą Ostrowiecką, m.in. w Ostrówkach – około 500 zabitych, Kątach – około 200 zabitych i Jankowcach – ponad 80 zabitych.

  • W Warszawie zastrzelony został przez gestapo Jan Krasicki „Kazik”, działacz komunistyczny, w czasie wojny funkcjonariusz Komsomołu we Lwowie, członek Polskiej Partii Robotniczej i Gwardii Ludowej, przewodniczący Związku Walki Młodych.

  • Wojska alianckie wylądowały na południu Włoch; rząd włoski premiera Pietro Badoglio podpisał zawieszenie broni z aliantami.

  • Jerzy Zborowski "Jeremi" - dowódca akcji likwidacyjnej Franza Buerkla. Źródło: Wikimedia Commons

    W Warszawie oddział dyspozycyjny „Agat” Kedywu Komendy Głównej AK dokonał udanego zamachu na zastępcę komendanta więzienia na Pawiaku SS-Oberscharfuehrera Franza Buerkla.

  • Teren niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz II-Birkenau. Fot. PAP/J. Bednarczyk

    Utworzenie przez Niemców na terenie KL Birkenau tak zwanego obozu rodzinnego Theresienstadt dla Żydów z getta w Terezinie koło Pragi (Protektorat Czech i Moraw).

  • Teren niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau. Fot. PAP/J. Bednarczyk

    Likwidacja getta w Przemyślu; żyjących tam Żydów wysłano do niemieckiego obozu zagłady Auschwitz-Birkenau.

  • Benito Mussolini. Fot. NAC

    Niemieccy spadochroniarze uwolnili przetrzymywanego w Abruzzach Benito Mussoliniego, włoskiego dyktatora, odsuniętego od władzy po wylądowaniu wojsk alianckich na Sycylii i aresztowanego na rozkaz króla Wiktora Emanuela III.

  • Janusz Kondratiuk. Fot. PAP/StrefaGwiazd/M. Kmieciński

    W Ak-Bułak na terenie Kazachstanu urodził się Janusz Kondratiuk, reżyser, autor m.in. filmu „Dziewczyny do wzięcia”.

  • Doessel. Źródło: Google Maps

    W nocy z 19 na 20 września z oflagu w Doessel koło Warburga, podziemnym tunelem, uciekło 47 polskich żołnierzy; 37 z nich zostało przez Niemców schwytanych i zamordowanych.

  • Żydzi z oznaczeniami „J”. Wilno, 1941 r. Fot. Bundesarchiv. Źródło: Wikimedia Commons

    Niemcy zakończyli ostatni etap likwidacji getta w Wilnie, Żydzi deportowani zostali do obozów zagłady w Sobiborze i na Majdanku oraz do obozów pracy na terenie Łotwy i Estonii.

  • Symbol Polski Walczącej. Fot. PAP/M. Walczak

    Żołnierze AK uwolnili z niemieckiego więzienia w Biłgoraju około 100 osób.

  • H. Himmler wizytuje niemiecki obóz koncentracyjny Mauthausen - F. Kutschera z lewej (w płaszczu). 1941 r. Fot. Bundesarchiv. Źródło: Wikimedia Commons

    Franz Kutschera objął funkcję dowódcy SS i policji na dystrykt warszawski Generalnego Gubernatorstwa. 

  • II wojna światowa: Marszałek Pietro Badoglio podpisał akt bezwarunkowej kapitulacji wojsk włoskich.

  • Lech Wałęsa. Fot. PAP/CAF/M. Langda

    W Popowie (powiat Lipno) urodził się Lech Wałęsa, członek Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża, współzałożyciel i pierwszy przewodniczący NSZZ „Solidarność”; prezydent RP w latach 1990–1995. Laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 1983 r.

  • II wojna światowa: Wojska amerykańskie wkroczyły do Neapolu.

  • Maria Stypułkowska-Chojecka - uczestniczka akcji Weffels. Źródło: Wikimedia Commons

    Oddział dywersji bojowej AK „Agat” dokonał w Warszawie udanego zamachu na Ernsta Weffelsa, znanego z okrucieństwa kierownika zmiany oddziału kobiecego na Pawiaku.

  • Kpt. art. Adam Borys „Pług”, dowódca oddziału „Agat” AK. Źródło: Wikimedia Commons

    W Dzielnicy Policyjnej w Warszawie miał miejsce nieudany zamach żołnierzy oddziału „Agat” AK na konfidenta i funkcjonariusza gestapo folksdojcza Alfreda Milkego. W wymianie ognia zastrzelony został SS-Obersturmführer Joseph Lechner, szef referatu w urzędzie komendanta SD i policji bezpieczeństwa na dystrykt warszawski.

  • Elżbieta Starostecka podczas realizacji przedstawienia Teatru Telewizji pt. Cyrulik sewilski (Pierre A. Beaumarchais). 1975 r. Fot. PAP/J. Jaworski

    W Rogowie w powiecie Radomsko urodziła się Elżbieta Starostecka, aktorka.

  • Eugeniusz Bodo po aresztowaniu przez NKWD. 1941. Źródło: Wikimedia Commons

    W sowieckim łagrze w Kotłasie, w obwodzie archangielskim, 900 km na północny wschód od Moskwy, z głodu i wycieńczenia zmarł Eugeniusz Bodo, aktor, piosenkarz, reżyser, scenarzysta, producent filmowy.

  • Bronisław Cieślak. Fot. PAP/CAF/W. Rozmysłowicz

    W Krakowie urodził się Bronisław Cieślak, dziennikarz, aktor, odtwórca roli oficera MO Sławomira Borewicza w serialu telewizyjnym „07 zgłoś się”; w latach 1997–2005 poseł na Sejm z ramienia SLD.

  • Polska Walcząca. Fot. PAP/D. Kulaszewicz

    W Warszawie w kawiarni „Za kotarą” w akcji oddziału Armii Krajowej 993/W zginęli konfidenci gestapo Józef Staszauer i Jerzy Konarzewski oraz kilku volksdeutschów i Niemców powiązanych z konfidentami. Dokładna liczba ofiar jest nieznana; zginęły również przypadkowe osoby, wśród nich Maria Malanowicz-Niedzielska – aktorka pracująca tam jako kelnerka.

  • ORP "Orkan". Fot. NAC

    Na północnym Atlantyku zatonął trafiony niemiecką torpedą niszczyciel ORP „Orkan”; zginęło co najmniej 178 członków jego załogi, wśród nich dowódca okrętu kmdr por. Stanisław Hryniewiecki.

  • Teren niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz. Fot. PAP/J. Bednarczyk

    W KL Auschwitz Niemcy dokonali egzekucji 54 więźniów; w grupie rozstrzelanych byli Polacy, wybitni wojskowi, działacze społeczni i polityczni, wśród nich ppłk Juliusz Gilewicz, mjr Kazimierz Gilewicz, mjr Zygmunt Bończa-Bohdanowski, ppłk lotnictwa Teofil Dziama, Jan Mosdorf, kpt. Tadeusz Paolone-Lisowski i ppłk Kazimierz Stamirowski.

  • Żołnierze 1. Dywizji Piechoty im. T. Kosciuszki. Fot. CAW

    1. Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki rozpoczęła bój pod Lenino. W walkach zginęło ponad pół tysiąca żołnierzy polskich, a prawie 1800 odniosło rany, co stanowiło ok. 20 proc. stanu osobowego formacji.

  • Thomas Toivi Blatt, b. więzień niemieckiego obozu zagłady w Sobiborze, autor książki "Ucieczka z Sobiboru". 2010 r. Fot. PAP/T. Gzell

    W niemieckim obozie zagłady w Sobiborze wybuchł bunt więźniów.

  • W Moskwie rozpoczęła się konferencja ministrów spraw zagranicznych Związku Sowieckiego, Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii.

  • Urszula Dudziak. Fot. PAP/G. Michałowski

    W Straconce koło Bielska-Białej urodziła się Urszula Dudziak, wokalistka jazzowa.

  • Pawiak. Fot. PAP/W. Pacewicz

    Na terenie ruin warszawskiego getta Niemcy rozstrzelali około 300 mężczyzn przywiezionych z więzienia na Pawiaku.

  • Prof. Zbigniew Lew-Starowicz. Fot. PAP/S. Leszczyński

    W Sieradzu urodził się Zbigniew Lew-Starowicz, psychiatra, seksuolog.

  • Gubernator Hans Frank oraz dowódca SS i policji w dystrykcie lubelskim Odilo Globocnik (z prawej). Fot. NAC

    W ramach tzw. akcji „Erntefest” („Dożynki”) Niemcy zamordowali około 42 tys. Żydów z dystryktu lubelskiego; ponad 18 tys. z nich zginęło w obozie koncentracyjnym na Majdanku.

  • Krystian Lupa. Fot.PAP/A.Rybczyński

    W Jastrzębiu Zdroju urodził się Krystian Lupa, reżyser teatralny, scenograf, grafik, autor teatralnych scenariuszy i adaptacji, tłumacz oraz pedagog.

  • Delegacja United Nations Relief and Rehabilitation Administration (UNRRA) ogląda ruiny rynku Starego Miasta. Warszawa, 1946 r. Fot. PAP/S. Dąbrowiecki

    W Waszyngtonie powstała Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Pomocy i Odbudowy (UNRRA).

  • Andrzej Trzebiński. Źródło: Wikimedia Commons

    W Warszawie Niemcy rozstrzelali około 300 więźniów z Pawiaka; wśród nich Andrzeja Trzebińskiego, poetę, dramaturga, publicystę, naczelnego redaktora konspiracyjnego miesięcznika „Sztuka i Naród”.

  • Włodzimierz Korcz. Fot. PAP/A. Jackowski

    W Łodzi urodził się Włodzimierz Korcz, pianista, kompozytor, aranżer.

  • Małgorzata Fornalska. Źródło: Wikimedia Commons

    W Warszawie gestapo aresztowało członków KC PPR: Pawła Findera (I sekretarz) i Małgorzatę Fornalską.

  • Więźniowie przy pracy w obozie janowskim we Lwowie. Źródło: Wikimedia Commons

    W czasie przeprowadzanej przez Niemców likwidacji obozu koncentracyjnego przy ul. Janowskiej na przedmieściach Lwowa wybuchł bunt więźniów z Sonderkommando; liczba żydowskich ofiar utworzonego w 1941 r. obozu janowskiego szacowana jest na około 200 tys. osób, zmarłych z głodu, chorób, wycieńczenia, zamordowanych na tzw. lwowskich Piaskach oraz w obozie zagłady w Bełżcu.

  • Gen. Tadeusz Bór-Komorowski. Fot. NAC

    Rozkaz dowódcy Armii Krajowej gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora” do komendantów okręgów o akcji „Burza”.

  • Międzynarodowy Festiwal Jazzowy Jazz Jamboree 1973: zespół Old Timers i Marianna Wróblewska. Z lewej Henryk Majewski, trąbka. Fot. PAP/J. Rosikoń

    Urodziła się Marianna Wróblewska, wokalistka jazzowa.

  • Marek Tomaszewski. Fot. PAP/CAF/E. Radoch

    W Krakowie urodził się Marek Tomaszewski, pianista, wspólnie z Wacławem Kisielewskim stworzył słynny duet fortepianowy „Marek i Wacek”.

  • W Kairze rozpoczęła się konferencja z udziałem Franklina D. Roosevelta, Winstona Churchilla i Czang Kaj-szeka.

  • Władysław Gomułka. Fot. PAP/CAF

    Władysław Gomułka wybrany został sekretarzem Komitetu Centralnego PPR.

  • W Kairze zakończyła się konferencja Wielkiej Trójki z udziałem Franklina D. Roosevelta, Winstona Churchilla i Czang Kaj-szeka.

  • Konferencja "Wielkiej Trójki" w Teheranie: Józef Stalin, Franklin D. Roosevelt i Winston Churchill. Fot. PAP/CAF/Archiwum

    W Teheranie rozpoczęła się konferencja „Wielkiej Trójki”, w której uczestniczyli Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt i Józef Stalin.

  • Stalin, Roosevelt, Churchill w Teheranie. Fot. PAP/CAF/Reprodukcja

    W Teheranie zakończyła się konferencja „Wielkiej Trójki”, w której uczestniczyli Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt i Józef Stalin. Podczas rozmów ustalono, że wschodnią granicą Polski będzie linia Curzona, natomiast zachodnią linia Odry i Nysy; Polska miała też uzyskać część Prus Wschodnich: Warmię i Mazury.

  • Prof. Stefan Bryła. Fot. NAC

    W Warszawie rozstrzelany został przez Niemców Stefan Bryła, inżynier, pionier spawalnictwa w budownictwie; autor m.in. konstrukcji pierwszego na świecie mostu drogowego spawanego na rzece Słudwi koło Łowicza oraz wieżowca Prudential w Warszawie.

  • Zdjęcie ppłk. Mariana Drobika. Fot. PAP/R. Guz

    W Warszawie gestapo aresztowało w wyniku denuncjacji 19 członków Oddziału II (Informacyjno-Wywiadowczego) Komendy Głównej AK. Do równoczesnych aresztowań doszło w Podkowie Leśnej, także na skutek działań agentów gestapo. Wśród zatrzymanych był ppłk dypl. Marian Drobik „Dzięcioł”, szef Oddziału II KG AK.

  • Piotr Drzewiecki. Fot. NAC

    W Berlinie w więzieniu Moabit zmarł Piotr Drzewiecki, inżynier, działacz gospodarczy, burmistrz Warszawy w latach 1916–1917 i pierwszy prezydent stolicy w niepodległej Polsce (1918–1921).

  • Alfred Lampe. Źródło: Wikimedia Commons

    W Moskwie zmarł Alfred Lampe, działacz komunistyczny, członek KC KPP; współorganizator Związku Patriotów Polskich w Związku Sowieckim oraz 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki.

  • Kazimierz Kardaś „Orkan”. Źródło: Wikimedia Commons

    W Warszawie żołnierze oddziału dyspozycyjnego „Agat” Komendy Głównej AK pod dowództwem Kazimierza Kardasia „Orkana” przeprowadzili udany zamach na Emila Brauna, kierownika niemieckiego Urzędu Kwaterunkowego, współorganizatora ulicznych łapanek w Warszawie i inicjatora tajnego planu masowego wysiedlania ludności z miasta.

  • Michał Znicz (P) jako Anzelm i Witold Zacharewicz jako Jan Czarowic w jednej ze scen filmu "Róża". 1936 r. Fot. NAC

    W Pruszkowie zmarł Michał Znicz, aktor, reżyser, wystąpił m.in. w filmach „Pani minister tańczy”, „Kłamstwo Krystyny” i „Żołnierz królowej Madagaskaru”; w czasie II wojny światowej przebywał przez pewien czas w warszawskim getcie.

  • Stanisław Karpiński. Fot. NAC

    W Warszawie zmarł Stanisław Karpiński, ekonomista i polityk, minister skarbu w rządzie Ignacego Jana Paderewskiego, dyrektor Banku Polskiego.

  • Pomnik Ofiar UPA we Wrocławiu. Fot. PAP/M. Kulczyński

    Ponad 40 Polaków zostało zamordowanych przez oddział UPA w Janówce na Wołyniu.

  • Bolesław Bierut. Fot. PAP/CAF

    W Warszawie w nocy z 31 grudnia na 1 stycznia działacze komunistyczni powołali Krajową Radę Narodową, jej przewodniczącym został Bolesław Bierut.