Premier Kazimierz Świtalski. 1929 r. Fot. NAC
28 grudnia 1962 roku zmarł w Warszawie Kazimierz Świtalski, przedwojenny premier i marszałek Sejmu, jeden z najbliższych współpracowników Józefa Piłsudskiego. Śmierć nastąpiła w wyniku obrażeń, jakich kilka dni wcześniej doznał Świtalski podczas wypadku ulicznego – wpadł pod tramwaj.
Kazimierz Świtalski urodził się 4 marca 1886 roku w Sanoku. Studiował polonistykę na uniwersytecie we Lwowie. W 1910 r. został profesorem gimnazjalnym. W tym samym roku wstąpił do Związku Walki Czynnej, w dwa lata później do Związku Strzeleckiego. Był oficerem Legionów Polskich, służył w I Brygadzie. Był też członkiem POW. W listopadzie 1918 wziął udział w obronie Lwowa. W Wojsku Polskim doszedł do stopnia majora. Został odznaczony orderem Virtuti Militari.
Od grudnia 1918 r. rozpoczyna się jego bliska współpraca z Józefem Piłsudskim: Świtalski był szefem referatu polityczno - prasowego Naczelnego Wodza oraz referentem politycznym w adiutanturze generalnej Naczelnika Państwa. „W Belwederze Świtalski pełnił faktyczne rolę sekretarza osobistego Piłsudskiego do spraw politycznych. (…) Uczestniczył na bieżąco w podejmowaniu decyzji przez Komendanta. To zwykle jemu Naczelny Wódz i Naczelnik Państwa dyktował listy i dyrektywy. Zdarzało się, że Piłsudski dawał tylko ogólne wytyczne a Świtalski sam redagował jego enuncjacje” - pisał Ryszard Świętek w książce „Prezydenci i premierzy Drugiej Rzeczypospolitej”.
„W Belwederze Świtalski pełnił faktyczne rolę sekretarza osobistego Piłsudskiego do spraw politycznych. (…) Uczestniczył na bieżąco w podejmowaniu decyzji przez Komendanta. To zwykle jemu Naczelny Wódz i Naczelnik Państwa dyktował listy i dyrektywy. Zdarzało się, że Piłsudski dawał tylko ogólne wytyczne a Świtalski sam redagował jego enuncjacje” - pisał Ryszard Świętek w książce „Prezydenci i premierzy Drugiej Rzeczypospolitej”.
Po usunięciu się Piłsudskiego w 1923 r. z życia politycznego, Świtalski należał do jego zaufanych ludzi i w tym charakterze wszedł do grupy osób przygotowujących zamach majowy. Od 1926 r. obejmował kolejno coraz wyższe stanowiska: zastępcy szefa kancelarii prezydenta RP, dyrektora departamentu politycznego MSW, ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego, premiera (w 1929 r.) i marszałka Sejmu (1930-1935).
Kazimierz Świtalski był wraz z Walerym Sławkiem organizatorem Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, który powstał w 1928 r. Należał do grona osób pracujących nad tekstem nowej konstytucji, która weszła w życie w kwietniu 1935 r.
Na skutek rozgrywki, jaka nastąpiła po śmierci Józefa Piłsudskiego wśród elity władzy, Świtalski znalazł się na bocznym torze, podobnie jak inni bliscy współpracownicy Marszałka – Aleksander Prystor i Walery Sławek. Pod koniec 1935 roku Świtalski został wojewodą krakowskim. Odwołano go po niespełna pół roku w kwietniu 1936 r., po krwawych zajściach w Krakowie, podczas których policja strzelała do demonstrujących robotników. Świtalski nie wydał jednak rozkazu użycia broni.
Od 1936 do 1938 r. Kazimierz Świtalski był senatorem z nominacji prezydenta oraz wicemarszałkiem Senatu. W drugiej połowie lat 30. zaangażował się w prace Instytutu Józefa Piłsudskiego, był jego wiceprezesem i redaktorem kilku tomów „Pism zbiorowych” Piłsudskiego.
We wrześniu 1939 r. Świtalski zgłosił się jako ochotnik do wojska i choć nie otrzymał przydziału i nie walczył, Niemcy aresztowali go i osadzili w oflagu, najpierw w Lienzu, a następnie w Woldenbergu (dziś Dobiegniew).W 1945 r. wrócił do Polski. Nawiązał kontakt z konspiracją piłsudczykowską - Stronnictwem Niezawisłości Narodowej. Nie prowadził jednak aktywnej działalności konspiracyjnej. Zamierzał zajmować się pracami historycznymi.
Został aresztowany w listopadzie 1948 r. Dopiero w 1954 r. skazano go na osiem lat więzienia z dekretu przewidującego odpowiedzialność za „faszyzację kraju”. Z powodu złego stanu zdrowia został zwolniony w 1955 r. na przerwę w wykonywaniu kary i do więzienia już nie wrócił.
W ostatnich latach życia Kazimierz Świtalski opracowywał materiały historyczne, m. in. przygotowywał do druku listy Piłsudskiego, współpracował z Instytutami Józefa Piłsudskiego w Londynie i Nowym Jorku.
W 1992 roku ukazał się „Diariusz 1919-1935” Kazimierza Świtalskiego, jedno z najważniejszych źródeł do dziejów politycznych II Rzeczypospolitej. (PAP)
tst/ abe/
