Włodzimierz Żabotyński. Źródło: Wikimedia Commons
4 sierpnia 1940 roku w Stanach Zjednoczonych zmarł Władimir Ze’ew Żabotyński, dziennikarz, literat, działacz syjonistyczny, organizator Legionu Żydowskiego, walczącego u boku Brytyjczyków w I wojnie światowej, zwolennik utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie i masowej emigracji Żydów z Europy.
Władimir Ze’ew Żabotyński urodził się 18 października 1880 roku w Odessie. Po zdaniu egzaminu maturalnego wyjechał do Szwajcarii, a następnie do Włoch, gdzie łączył studia prawnicze z pracą dziennikarza. Po powrocie do Rosji związał się z ruchem syjonistycznym, na co spory wpływ miały pogromy ludności żydowskiej, do jakich doszło w 1903 roku w Kiszyniowie. Żabotyński zaangażował się w organizowanie oddziałów samoobrony, mającej chronić ludność żydowską przed kolejnymi pogromami. W sierpniu 1903 roku wziął udział w VI kongresie syjonistycznym, zorganizowanym w Bazylei przez przywódcę ruchu syjonistycznego Theodora Herzla, poparł plan masowej emigracji Żydów z Europy, od początku optując za Palestyną jako jedynym możliwym miejscem utworzenia państwa żydowskiego (część delegatów kongresu opowiadała się za przyjęciem brytyjskiej propozycji stworzenia autonomicznego okręgu żydowskiego w Ugandzie).
W działalności politycznej i publicystycznej Żabotyński postulował obudzenie żydowskiej świadomości narodowej i odejście od jidisch na rzecz języka hebrajskiego. Był zdania, że panujący w Europie antysemityzm i powtarzające się w Rosji pogromy ludności żydowskiej są zjawiskami nie do przezwyciężenia, opowiadał się za masowa emigracją ludności żydowskiej do Palestyny, gdzie powstać miało demokratyczne państwo żydowskie.
Kontakty Żabotyńskiego z władzami Rzeczpospolitej Polskiej doprowadziły do zorganizowania w 1939 roku Polsce tajnego obozu, na którym młodzi syjoniści pod kierunkiem polskich oficerów przeszli przeszkolenie wojskowo-dywersyjne. Władze RP udzieliły także organizacji Żabotyńskiego sporego kredytu na zakup broni, przerzuconej następnie nielegalnie do ogarniętej walkami Palestyny.
W czasie I wojny światowej Żabotyński jako korespondent prasy rosyjskiej dotarł do Egiptu, gdzie wspólnie z innym działaczem syjonistycznym Josephem Trumpeldorem rozpoczął starania o utworzenie przy armii brytyjskiej Legionu Żydowskiego. Pierwsze oddziały złożone z żołnierzy żydowskich wzięły udział w bitwie pod Gallipoli (1916), kolejne – złożone z ochotników z Wielkiej Brytanii i USA, powstały na przełomie 1917 i 1918 roku i walczyły na terenie Palestyny. Po zakończeniu wojny Żabotyński pozostał w Palestynie, tworząc oddziały samoobrony żydowskiej, był jednym z przywódców oddziałów żydowskich w czasie zamieszek w Jerozolimie w kwietny 1920 roku.
Żabotyński zdawał sobie sprawę z nieuchronnego konfliktu ludności żydowskiej zamieszkującymi Palestynę Arabami. „Jak długo Arabowie będą czuli, że istnieje choć najmniejsza szansa na pozbycie się nas, będą odmawiali porzucenia tych nadziei w zamian za dobre słowo czy chleb z masłem, ponieważ nie są tłuszczą, tylko osiadłym ludem. A kiedy lud osiadły ustąpi pola w sprawach o tak żywotnym charakterze?” – pisał. Nie wykluczał kompromisu – był jednak zdania, że możliwy jest tylko wtedy, gdy palestyńscy Żydzi dysponowali będą odpowiednią siłą militarną, pozwalającą im negocjować z pozycji równorzędnego, bądź nawet silniejszego rozmówcy.
Będący początkowo zwolennikiem budowania państwa żydowskiego pod patronatem brytyjskim, Żabotyński stopniowo radykalizował swoją postawę, co doprowadziło do wydania przez władze brytyjskie zakazu jego pobytu w Palestynie i znaczne ograniczenie możliwości migracji ludności żydowskiej.
Konflikt Żabotyńskiego z lewicowymi działaczami ruchu syjonistycznego doprowadził do rozłamu w łonie ruchu – w 1936 roku Żabotyński założył Nową Organizację Syjonistyczną. Jej głównym zadaniem było organizowanie wyjazdów europejskich Żydów do Palestyny oraz szkolenia wojskowego osadników żydowskich. Żabotyński planując działalność nowej organizacji oraz jej młodzieżowej przybudówki Brit-Trumpeldor-Betar, często odwoływał się do przykładu działającej w zaborze rosyjskim Organizacji Bojowej PPS. Część członków Betaru znalazła się w szeregach nielegalnej organizacji Irgun, nie cofającej się przed stosowaniem w walce z Arabami i Brytyjczykami metod terrorystycznych.
Kontakty Żabotyńskiego z władzami Rzeczpospolitej Polskiej doprowadziły do zorganizowania w 1939 roku Polsce tajnego obozu, na którym młodzi syjoniści pod kierunkiem polskich oficerów przeszli przeszkolenie wojskowo-dywersyjne. Władze RP udzieliły także organizacji Żabotyńskiego sporego kredytu na zakup broni, przerzuconej następnie nielegalnie do ogarniętej walkami Palestyny.
W obliczu narastającego zagrożenia ze strony nazistowskich Niemiec, Żabotyński ostrzegał przed lekceważeniem antysemickich wypowiedzi Adolfa Hitlera i działań podejmowanych przeciwko Żydom przez III Rzeszę. Widząc w nazistowskich Niemczech realne niebezpieczeństwo dla ludności żydowskiej prowadził aktywną kampanię na rzecz emigracji Żydów z Europy oraz zmiany brytyjskiej polityki imigracyjnej, ograniczającej ludności żydowskiej dostęp do Palestyny.
Ze’ew Żabotyński zmarł na zawał serca 4 sierpnia 1940 roku pod Nowym Jorkiem. W 1964 roku jego prochy przewieziono do Izraela i uroczyście pochowano na Górze Herzla w Jerozolimie.
ajk/mjs
