Fińscy żołnierze przy porzuconym podczas Wojny Zimowej sowieckim czołgu T-26. Styczeń 1940 r. Fot. Wikimedia Commons
30 listopada 1939 roku ZSRS zaatakował terytorium neutralnej Finlandii. Mimo ogromnej przewagi w ludziach i sprzęcie, agresor stracił co najmniej 230 tys. żołnierzy, zyskując bezwartościowy ze strategicznego punktu widzenia Przesmyk Karelski.
W grudniu 1917 roku Finlandia ogłosiła niepodległość. Po 110 latach rosyjskich zaborów Wielkie Księstwo Finlandii stało się królestwem (1918-19), a następnie suwerenną i demokratyczną republiką.
Podczas walk powszechny szacunek Finów zyskał generał porucznik Carl Gustaf Emil Mannerheim (1867-1951). W latach 20. pełnił on funkcję przewodniczącego Rady Obrony Państwa. Z jego inicjatywy, w ciągu dekady, pomiędzy Zatoką Fińską, a jeziorem Ładoga zbudowano liczący ok. 140 km pas umocnień zwany Linią Mannerheima.
12 października 1939 roku władze sowieckie wystąpiły z żądaniem przesunięcia w kierunku północno-zachodnim granicy o 25 kilometrów. Ponadto żądano demontażu umocnień oraz udostępnienia na okres 30 lat półwyspu Hanko dla baz marynarki i lotnictwa sowieckiego. Sowieci „zaoferowali” słabo zaludnione terytorium w Karelii, obejmujące głównie nieużytki i tajgę.
Rząd premiera Risto Ryti odmówił spełnienia żądań. 26 listopada sowiecka artyleria ostrzelała kilkoma pociskami zamieszkałą głównie przez ludność rosyjską wieś Mainila, usytuowaną kilkaset metrów od granicy z Finlandią. Strona fińska zaproponowała ustalenie rzeczywistego przebiegu zdrarzeń, lecz incydent stał się pretekstem do sowieckiego ataku na Finlandię.
Dzięki sprawnemu systemowi mobilizacyjnemu do obrony kraju stanęło ponad 220 tys. żołnierzy regularnej armii marszałka Mannerheima i ochotników z Suojeluskunnat (gwardia obywatelska) oraz innych formacji. Agresor rzucił do walki ok. 450 tys. żołnierzy, lecz ich łączną liczebność szacuje się wraz z lotnictwem i marynarką na ok. 750-760 tys. Sowieci posiadali kilkakrotną przewagę w broni pancernej i lotnictwie
30 listopada 1939 roku ZSRS zerwał zwarty 7 lat wcześniej pakt o nieagresji i bez wypowiedzenia wojny zaatakował terytorium neutralnej Finlandii. Sowieckie lotnictwo dokonało silnych nalotów na Viipuri (Wyborg) oraz szereg innych miast i miejscowości. Helsinki bombardowano osiem razy: zginęło 97 osób, głównie cywili, 260 osób odniosło rany. Zniszczeniu uległo kilkadziesiąt budynków cywilnych.
Dzięki sprawnemu systemowi mobilizacyjnemu do obrony kraju stanęło ponad 220 tys. żołnierzy regularnej armii marszałka Mannerheima i ochotników z Suojeluskunnat (gwardia obywatelska) oraz innych formacji. Agresor rzucił do walki ok. 450 tys. żołnierzy, lecz ich łączną liczebność szacuje się wraz z lotnictwem i marynarką na ok. 750-760 tys. Sowieci posiadali kilkakrotną przewagę w broni pancernej i lotnictwie. Strona fińska dysponowała niewielką ilością przestarzałych czołgów FT-17.
Niskie temperatury i zalesiony teren sprzyjały Finom. Wobec braku dział przeciwpancernych wprowadzili oni do walki prostą, lecz niezwykle skuteczną broń: butelki z benzyną, zwane powszechnie „koktailami Mołotowa”. Niewielkie, lecz znakomicie wyszkolone oddziały fińskie, poruszające się często na nartach zadały napastnikom poważne straty. Na wąskich, leśnych duktach pancerne kolumny sowieckie nie były w stanie wykorzystać przewagi ogniowej. Armia sowiecka była źle dowodzona, najzdolniejsi oficerowie zostali zlikwidowani podczas „czystek” w latach 1937-38.
Do ciężkich walk doszło w rejonie Summa, sukcesem Finów zakończyły się boje pod Suomussalmi i Raate. Finowie z powodzeniem zastosowali tam taktykę „motti” polegającą na rozproszeniu poszczególnych oddziałów sowieckich dywizji i rozbiciu ich po serii szybkich natarć. Znanym dziś na całym świecie symbolem bohaterskiej obrony kraju stał się strzelec wyborowy Simo Häyhä, zwany „białą śmiercią”, który zastrzelił ponad 500 sowieckich żołnierzy.
Pomoc Finom w postaci ochotniczych oddziałów, wsparcia finansowego i dostaw uzbrojenia okazała Dania, Francja, Norwegia, Szwecja, USA, Węgry, Wielka Brytania i Włochy. Rozważano wysłanie na front polskiego kontyngentu sformowanego we Francji. W lutym 1940 Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich gen. Szyszko-Bohusza miała trafić na front, jednak jej oddziały trafiły do Narwiku, gdzie walczyły z Niemcami.
Po agresji na Finlandię ZSRS został wykluczony z Ligii Narodów. 1 grudnia 1939 roku Sowieci proklamowali w Terijoki (ob. Zielenogorsk, Rosja) tzw. „Fińską Republikę Demokratyczną” z działaczem komunistycznej Międzynarodówki, Otto Kuusinenem na czele. Ludność fińska zignorowała ten marionetkowy twór.
Sowiecka agresja zwana potocznie wojną zimową (fin. Talvisota) zakończyła się 13 marca 1940 podpisaniem traktatu pokojowej w Moskwie. Straty fińskie ocenia się na ok. 25 tys. zabitych, Sowieci oficjalnie szacują własne straty na 230 tys. zabitych, lecz wiele źródeł szacuje je znacznie wyżej (270-300 tys.). Finlandia utraciła ok. 35. tys.kilometrów kwadratowych na Przesmyku Karelskim, lecz zachowała pełną suwerenność.
Dla Kremla było to „pyrrusowe zwycięstwo”, okupione ogromnymi stratami w ludziach i sprzęcie. Po ataku III Rzeszy na ZSRS w czerwcu 1941 roku Finlandia przystąpiła do wojny po stronie państw Osi. Walki fińsko-sowieckie w latach 1941-44 są nazywane wojną kontynuacyjną (Jatkosota).
Maciej Replewicz
rep
