Oficerowie odznaczeni Krzyżem Walecznych. Fot. CAW
11 sierpnia 1920 r. Rada Obrony Państwa ustanowiła Krzyż Walecznych. Odznaczenie to było nadawane początkowo żołnierzom, podoficerom i oficerom Wojska Polskiego za szczególne bohaterstwo w boju z bolszewikami.
Izabela Prokopiuk-Runowska, starszy kustosz w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie:
Pierwsza woja światowa wprowadziła nowy styl walki i tym samym wymogła nowe rodzaje odznaczeń za męstwo. Ustanowiło je Mielna każde państwo. Niestety, Polski wówczas nie było na mapie Europy. Dlatego polscy bohaterowie musieli trochę poczekać na nowe odznaczenia z białym orłem.
W czasie walk toczonych o wschodnie przez wskrzeszoną do niepodległości Rzeczpospolitą zaistniała wielka potrzeba wznowienie lub ustanowienia nowego odznaczenia. Pierwszym, które wznowiono był order Virtuti Militari, ale miał on charakter wyjątkowy. Przyznawany był za wybitne osiągnięcia w walce o obronę ojczyzny. W dalszym ciągu brakowało jednak „zwykłego” odznaczenia za czyny męstwa i odwagi, które by nie miały wybitnego charakteru.
W związku z potrzebą wyróżniania żołnierzy i oficerów wykazujących się na polu walki bohaterskimi czynami, dowódcy poszczególnych oddziałów zaczęli wprowadzać swoje pseudoodznaczenia. I tak np. w armii gen. Józefa Hallera pojawiła się biało-amarantowa wstążeczka, a gen. Stanisław Szeptycki wydawał specjalny dyplom za męstwo. W rezultacie tych działań, 11 lipca 1920 r. Rada Obrony Państwa wprowadziła Krzyż Walecznych.
Krzyż wykonany z brązu, miał mieć formę bardzo prostą. Po środku umieszczono pięcioramienną tarczę z orłem. Na ramionach krzyża znajdował się napis „Na polu chwały”. Na rewersie wprowadzono inskrypcję: „Walecznym” i wizerunek obosiecznego miecza skierowanego ku górze w otoczeniu wieńca laurowego. Krzyż zawieszony był na wstążce amarantowej z białymi paskami po bokach.
Tak wyglądały pierwsze krzyże, które zostały zamówione w pracowni Albina Różyckiego. Tych odznaczeń wykonano ok. 600. Następne odznaczenia, wykonywane w pracowni Jana Knedlera, były trochę inne. Na awersie na dolnym ramieniu pojawiła się data 1920. Odznaczenia numerowano.
Krzyż początkowo pomyślany został jako odznaczenie mające uhonorować zasłużonych w wojnie polsko bolszewickiej. Z czasem zaczęto odznaczać osoby, które wykazały się męstwem i odwagą w bojach przed 1918 r. Nadawano je legionistom, powstańcom wielkopolskim i śląskim, a nawet ostatnim weteranom powstania styczniowego. Krzyż Walecznych przetrwał II wojnę światową i do tej pory znajduje się wśród polskich odznaczeń bojowych. (PAP)
