Mija 20 lat od uchwalenia Konstytucji RP

Konstytucja została uchwalona 2 kwietnia 1997 r.; 25 maja odbyło się referendum konstytucyjne, w którym za nową ustawą zasadniczą było 52,71 proc. głosujących; 45,89 proc. było przeciw, frekwencja wyniosła 42,86 proc. 16 lipca konstytucję podpisał prezydent Aleksander Kwaśniewski. Konstytucja weszła w życie 17 października 1997 r.

Konstytucję poprzedza preambuła: "W trosce o byt i przyszłość naszej Ojczyzny, odzyskawszy w 1989 r. możliwość suwerennego i demokratycznego stanowienia o jej losie, my, Naród Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzący w Boga będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna, jak i nie podzielający tej wiary, a te uniwersalne wartości wywodzący z innych źródeł, równi w prawach i powinnościach wobec dobra wspólnego - Polski, wdzięczni naszym przodkom za ich pracę, za walkę o niepodległość okupioną ogromnymi ofiarami, za kulturę zakorzenioną w chrześcijańskim dziedzictwie Narodu i ogólnoludzkich wartościach, nawiązując do najlepszych tradycji Pierwszej i Drugiej Rzeczypospolitej (...) pomni gorzkich doświadczeń z czasów, gdy podstawowe wolności i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane, (...) w poczuciu odpowiedzialności przed Bogiem lub przed własnym sumieniem, ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej".

Preambułę kończą słowa: "Wszystkich, którzy dla dobra Trzeciej Rzeczypospolitej tę Konstytucję będą stosowali, wzywamy, aby czynili to, dbając o zachowanie przyrodzonej godności człowieka, jego prawa do wolności i obowiązku solidarności z innymi, a poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszoną podstawę Rzeczypospolitej Polskiej".

Według konstytucji Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli;

jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

Władza zwierzchnia w RP należy do Narodu, który sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

Zgodnie z konstytucją, ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej (Sejm i Senat), wykonawczej (prezydent, rząd) i sądowniczej (sądy i Trybunały). Podstawę ustroju gospodarczego RP stanowi społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych.

Preambułę Konstytucji RP kończą słowa: "Wszystkich, którzy dla dobra Trzeciej Rzeczypospolitej tę Konstytucję będą stosowali, wzywamy, aby czynili to, dbając o zachowanie przyrodzonej godności człowieka, jego prawa do wolności i obowiązku solidarności z innymi, a poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszoną podstawę Rzeczypospolitej Polskiej".

Przyjęte rozwiązania dają dosyć silną pozycję rządowi i premierowi: premier dobiera sobie wszystkich bez wyjątku ministrów. Przewidziane jest konstruktywne wotum nieufności wobec rządu. Oznacza to, że 46 posłów - zgłaszając wniosek o odwołanie rządu - musi wskazać imiennie kandydata na stanowisko premiera.

Przyjęto procedurę, która pomija Sejm przy powoływaniu nowych ministrów, co ma zapobiec kryzysom gabinetowym. Rząd może uznać swoje projekty za pilne, z wyjątkiem dotyczących podatków, ordynacji, ustaw regulujących ustrój oraz kodeksów.

W konstytucji zapisano "słabe" weto prezydenta: Sejm może je odrzucić większością 3/5 głosów. Prezydent nie ma prawa weta wobec ustawy budżetowej, ale może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie jej zgodności z konstytucją.

Prezydent wybierany jest na 5 lat w wyborach powszechnych; desygnuje premiera, który proponuje skład rządu. Rozwiązuje Sejm, gdy ten w trzech podejściach nie zdoła powołać rządu, a także, gdy w terminie nie uchwali budżetu.

Prezydent powołuje I prezesa Sądu Najwyższego, prezesa NSA oraz prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, mianuje szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów Sił Zbrojnych. Nominacje wymagają kontrasygnaty premiera. Prezydent może występować do Sejmu z wnioskiem o postawienie przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów.

Sejm tworzy 460 posłów, a Senat - 100 senatorów wybieranych na 4-letnią kadencję. Sejm lub prezydent - za zgodą Senatu - mogą zarządzać referenda ogólnokrajowe w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa.

Parlamentarzystę chroni immunitet, co oznacza, że nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zgody Sejmu lub Senatu.

Mandatu parlamentarzysty nie można łączyć z funkcjami: prezesa NBP, NIK, RPO, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej, KRRiT, ambasadora oraz z zatrudnieniem w Kancelariach Sejmu, Senatu, Prezydenta lub w administracji rządowej. Zakaz ten nie dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rządowej.

Oprócz parlamentarzystów, prezydenta i rządu, prawo zgłaszania inicjatywy ustawodawczej ma grupa co najmniej 100 tys. obywateli. Wraz z projektem ustawy muszą być przedstawione finansowe skutki jej realizacji.

RP zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych; jednocześnie zakazane jest istnienie partii i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa, albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

Zgodnie z konstytucją, orzeczenia TK mają ostateczny charakter. Trybunał nie dokonuje powszechnie obowiązującej wykładni prawa; rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy konstytucyjnymi organami władzy.

Kościoły i związki wyznaniowe są równouprawnione. Stosunki między państwem a Kościołami są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii, wzajemnej niezależności, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego.

Władze publiczne zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniają swobodę ich wyrażania w życiu publicznym. Konkordat i ustawy określić mają relacje między RP a Kościołem Katolickim.

Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką RP.

Konstytucja wprowadza obowiązek nauki do 18. roku życia. Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna, lecz ustawa może dopuścić świadczenie niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły wyższe za odpłatnością.

Konstytucja zapewnia prawo do ochrony zdrowia. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze gwarantują równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych, a także udzielanie osobom niepełnosprawnym pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych.

Według konstytucji wszyscy są równi wobec prawa; nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. RP zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia; zapewnia też wolność sumienia i religii.

Rodzice wychowują dzieci zgodnie ze swymi przekonaniami, ale powinni uwzględnić przekonania dziecka. Religia może być nauczana w szkole.

Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych.

W konstytucji znalazły się rozdziały o finansach publicznych, stanach nadzwyczajnych i źródłach prawa. Pierwszy dotyczy m.in. świadczeń podatkowych, uchwalania budżetu. Zapisy rozdziału wprowadzają zdyscyplinowanie polityki finansowej państwa poprzez m.in. zasadę nabywania nieruchomości czy emisję papierów wartościowych przez Skarb Państwa.

Przyjęto, że jeżeli w ciągu czterech miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona prezydentowi do podpisu, może on w ciągu 14 dni rozwiązać parlament.

Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto.

W przypadku, gdy zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające do opanowania zagrożeń, może zostać wprowadzony stan wojenny, wyjątkowy albo klęski żywiołowej. Stan wojenny lub wyjątkowy wprowadza prezydent na wniosek rządu. Stan klęski żywiołowej - Rada Ministrów. W każdym przypadku przedłużenie czasu obowiązywania stanów nadzwyczajnych może nastąpić za zgodą Sejmu. Podczas obowiązywania stanów nadzwyczajnych mogą zostać ograniczone niektóre prawa i wolności obywatelskie. Nie może to jednak dotyczyć m.in. godności człowieka, obywatelstwa, ochrony życia, religii, dostępu do sądu.

Źródłami powszechnie obowiązującego prawa są: konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.

RP może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej kompetencje organu władzy państwowej w niektórych sprawach. Zgodę na to wyraża Sejm oraz Senat. Może to nastąpić również w referendum ogólnokrajowym.(PAP)

par/