Uroczystość wręczenia 1400 legitymacji PZPR i tysięcznej legitymacji ZMS. Warszawa, 1969.11.18. Fot. PAP/CAF/M. Szperko
W dniach 25-27 kwietnia 1957 r. w Warszawie obradował I Konstytucyjny Zjazd Związku Młodzieży Socjalistycznej. Organizacji ideologicznie, politycznie i organizacyjnie podporządkowanej PZPR i co roku zasilającej jej szeregi kilkudziesięcioma tysiącami nowych towarzyszy. Związek Młodzieży Socjalistycznej powstał w styczniu 1957 r. z połączenia Rewolucyjnego Związku Młodzieży i Związku Młodzieży Robotniczej, organizacji założonych w czasie rozpadu ZMP w okresie października 1956 r.
Początkowo ZMS próbował odgrywać samodzielną rolę w życiu politycznym, jednakże z czasem zwolennicy nawet ograniczonej autonomii wobec PZPR byli usuwani z kierownictwa Związku.
O programie ideowo-politycznym organizacji zadecydował m.in. I Konstytucyjny Zjazd ZMS, który odbył się pomiędzy 25 a 27 kwietnia 1957 r. W obradach, które toczyły się w Sali Kongresowej PKiN w Warszawie wzięło udział 734 delegatów z całego kraju.
Zjazd otworzył I sekretarz Tymczasowego Komitetu Centralnego ZMS Marian Renke.
Po zakończonym zjeździe, do końca 1957 r., ZMS jednoznacznie uznał polityczne, ideologiczne i organizacyjne zwierzchnictwo PZPR. Stał się organizacją, która na szeroką skalę prowadziła indoktrynację ideologiczną. Przygotowywała co roku kilkadziesiąt tysięcy kandydatów na członków PZPR.
Pierwszego dnia obrad przemówienie wygłosił gość zjazdu I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka. Zwracając się do zebranej młodzieży uzasadniał „życiowe prawo partii do spełniania roli nauczyciela, wychowawcy i kierownika swego syna, a zarazem współtowarzysza walki, za którego partia uważa i którym jest (…) ZMS”.
W dalszej części swojego wystąpienia wspomniał o popełnionych błędach wypaczających idee socjalistyczne, podkreślając jednak, że nie wolno dopuścić do zaprzepaszczenia osiągnięć minionych lat. Stwierdzając, iż „usuwanie plam z socjalizmu nie może odbywać się przy pomocy rewizjonistycznych szczotek”, Gomułka krytycznie wyraził się o członkach ZMS, którzy chcieli przekreślić cały dorobek dwunastolecia Polski Ludowej i ZMP.
Oceniając dotychczasową działalność ZMS I sekretarz KC zarzucał mu wiele błędów. Jego zdaniem organizacja „w poszukiwaniu nowych dróg schodziła na manowce”.
Według Gomułki ZMS powinien ,odwołując się w swojej pracy do dobrych tradycji ZMP, budować organizację o charakterze masowym, konsekwentnie klasowym, robotniczym i wielkoprzemysłowym. Dotychczasowe problemy związku miały wynikać z „fałszywej koncepcji o awangardowym charakterze” ZMS i jego sekciarskiego charakteru, który izolował organizację od szerokich mas młodzieży.
Po wystąpieniu I sekretarza KC tego dnia przemawiali jeszcze Marian Renke, Jerzy Grotowski (przedstawiciel krakowskiego ośrodka akademickiego) oraz Józef Tejchma (przewodniczący ZMW).
W czasie kolejnych dni obrad uchwalono deklarację ideowo-polityczną związku, jego statut oraz dokonano wyboru władz. I sekretarzem KC ZMS został Marian Renke. Sekretarzami KC: Felicja Rapaport, Grzegorz Sokołowski i Jerzy Terej.
Po zakończonym zjeździe, do końca 1957 r., ZMS jednoznacznie uznał polityczne, ideologiczne i organizacyjne zwierzchnictwo PZPR. Stał się organizacją, która na szeroką skalę prowadziła indoktrynację ideologiczną. Przygotowywała co roku kilkadziesiąt tysięcy kandydatów na członków PZPR. Współorganizowała akcje polityczno-propagandowe, m.in. zloty młodzieży, rozpoczęte w 1960 r. Zlotem Grunwaldzkim, współzawodnictwo pracy, sprawowała patronat nad budową dużych przedsiębiorstw przemysłowych i budownictwem mieszkaniowym. ZMS prowadził działalność sportowo-turystyczną i oświatowo-kulturalną. Pełnił także nadzór nad Ochotniczymi Hufcami Pracy. Celem ZMS było również podporządkowanie sobie pod względem politycznym innych organizacji młodzieżowych, takich jak ZHP i ZSP.
Liczba członków ZMS systematycznie rosła. W kwietniu 1957 r. wynosiła około 60 tys., w roku 1960 - 370 tys., w 1964 już około 800 tys., a w 1973 blisko 1,3 mln.
Liczba członków ZMS systematycznie rosła. W kwietniu 1957 r. wynosiła około 60 tys., w roku 1960 - 370 tys., w 1964 już około 800 tys., a w 1973 blisko 1,3 mln.
Możliwości i zakres działania ZMS powiększały posiadane przez niego tytuły prasowe: „Walka Młodych”, „Sztandar Młodych” (razem z ZMW), ilustrowany tygodnik „Dookoła Świata” oraz miesięcznik „Płomienie”. Ponadto ZMS dysponował wspólnie z ZHP i ZMW Biurem Zagranicznej Turystyki Młodzieżowej „Juwentur”.
W 1976 r. realizując centralistyczne plany władz ZMS połączył się ze Związkiem Socjalistycznej Młodzieży Wiejskiej i Socjalistycznym Związkiem Młodzieży Wojskowej tworząc Związek Socjalistycznej Młodzieży Polskiej.
Mariusz Jarosiński (PAP)
