Powstanie RWPG

Wbrew deklarowanym hasłom istniejąca do 1991 r. RWPG była w rzeczywistości narzędziem sowieckiej polityki, dzięki któremu państwa członkowskie  pod względem gospodarczym i politycznym w jeszcze  większym stopniu kontrolowane były przez Kreml.

Decyzja o utworzeniu Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG) została podjęta z inicjatywy władz sowieckich na spotkaniu z przedstawicielami rządów państw „demokracji ludowej”, które odbyło się w Moskwie w dniach 5-8 stycznia 1949 r. Stronę polską reprezentowali na nim Hilary Minc i Eugeniusz Szyr.

W skład RWPG obok Związku Sowieckiego weszły Bułgaria, Czechosłowacja, Polska, Rumunia i Węgry. W kwietniu 1949 r. wstąpiła do niej Albania (od 1961 r. nie uczestnicząca w pracach RWPG), a w 1950 r. NRD.

Kolejnymi członkami  RWPG zostały: Mongolia (1962), Kuba (1972) i Wietnam (1978).

Vojtech Mastny w książce „Stalin i zimna wojna. Sowieckie poczucie zagrożenia” pisał: „Nowa organizacja, która miała konkurować z planem Marshalla, stanowiła raczej jego karykaturę niż replikę. Sam Stalin wykazał brak wiary we własne dziecko, przez całe życie traktując je jak pustą formę, a do eksploatacji swoich państw zależnych wykorzystywał przymusowe porozumienia dwustronne, które nie zawierały wydumanych założeń o partnerstwie. Ostatecznie pozwoliło to Związkowi Sowieckiemu wywieźć od nich warte około czternastu miliardów dolarów dostawy, które przeznaczył na własną odbudowę – tyle samo, ile Stany Zjednoczone w ramach planu Marshalla przekazały na odbudowę swoim sojusznikom”.

Vojtech Mastny: Nowa organizacja, która miała konkurować z planem Marshalla, stanowiła raczej jego karykaturę niż replikę. Sam Stalin wykazał brak wiary we własne dziecko, przez całe życie traktując je jak pustą formę, a do eksploatacji swoich państw zależnych wykorzystywał przymusowe porozumienia dwustronne, które nie zawierały wydumanych założeń o partnerstwie.

W grudniu 1959 r., podczas sesji w Sofii, uchwalony został Statut RWPG. W jego preambule stwierdzano m.in., że rządy państw członkowskich zdecydowane są „nadal rozwijać wszechstronną współpracę gospodarczą w oparciu o konsekwentną realizację międzynarodowego socjalistycznego podziału pracy w interesie budowy socjalizmu i komunizmu w swych krajach oraz zapewnienia trwałego pokoju na całym świecie …”.

Artykuł pierwszy tego dokumentu podkreślał, że „Współpraca gospodarcza i naukowo-techniczna między krajami członkowskimi Rady realizowana jest zgodnie z zasadami całkowitego równouprawnienia, poszanowania suwerenności i interesów narodowych, wzajemnych korzyści oraz braterskiej pomocy wzajemnej”.

Zgodnie z przyjętym Statutem, najwyższym organem RWPG miała być Sesja Rady, składająca się z delegacji wszystkich krajów członkowskich. Zwoływać miano ją nie rzadziej niż raz do roku, kolejno w stolicach państw członkowskich.

Pozostałe organy RWPG to: Komitet Wykonawczy – w jego skład wchodzili wicepremierzy państw członkowskich, stałe komisje, mające siedziby w stolicach państw członkowskich, oraz znajdujący się w Moskwie Sekretariat. Językiem roboczym Rady był język rosyjski.
Od 1964 r. do 1991 r. w rozliczeniach pomiędzy państwami należącymi do RWPG jako jednostkę rozrachunkową stosowano rubla transferowego.

Oceniając powstanie i działalność RWPG prof. Andrzej Garlicki w „Historii 1939-1997/98. Polska i Świat” stwierdzał: „Był to od początku twór kaleki, bo w związku z niewymienialnością walut krajów członkowskich RWPG można było zawierać jedynie umowy dwustronne, co było i przedtem możliwe. Gospodarki krajów RWPG miały charakter autarkiczny – czyli dążono do samodzielności w wytwarzaniu wszystkich potrzebnych towarów. Stało to w sprzeczności z ideą podziału pracy, co mogło nadać sens RWPG, ale nigdy nie zostało zrealizowane. Uzgadnianie planów gospodarczych było fikcją. Natomiast RWPG stanowiło dość wygodny instrument podporządkowywania ZSRR pozostałych krajów”.

RWPG rozwiązana została na mocy porozumienia podpisanego 28 czerwca 1991 r. w Budapeszcie.

Mariusz Jarosiński (PAP)