15 maja 1977 r. w Krakowie powstał Studencki Komitet Solidarności

Ciało Stanisława Pyjasa znaleziono 7 maja 1977 r. w bramie kamienicy przy ul. Szewskiej w Krakowie. Prokuratura umorzyła wówczas śledztwo, uznając, że zebrany materiał dowodowy "prowadzi do wniosku, że wyłączną przyczyną śmierci Stanisława Pyjasa był nieszczęśliwy wypadek spowodowany przez niego samego". Według prokuratury, najprawdopodobniej znajdujący się w stanie "poważnego stanu nietrzeźwości" student potknął się o nierówności posadzki.

Dla przyjaciół i znajomych Pyjasa ta wersja okoliczności jego śmierci była od początku niewiarygodna; wiedzieli, że interesowała się nim SB, byli przekonani, że Pyjas zmarł wskutek pobicia przez funkcjonariuszy bezpieki. Domagając się wyjaśnienia okoliczności śmierci kolegi organizowali czarne procesje (zwane także czarnymi juwenaliami), msze żałobne i rozdawali ulotki.

W nocy z 14 na 15 maja w krakowskim mieszkaniu Liliany Batko protestujący podjęli decyzję o zawiązaniu Studenckiego Komitetu Solidarności. Oprócz Batko, pod deklaracją o utworzeniu SKS podpisało się dziewięciu studentów: Andrzej Balcerek, Joanna Barczyk, Wiesław Bek, Małgorzata Gątkiewicz, Elżbieta Majewska, Lesław Maleszka (tajny współpracownik SB „Ketman”, bliski przyjaciel Pyjasa), Józef Ruszar, Bogusław Sonik i Bronisław Wildstein.

„Większość przewidywała, że rozpoczęta przez nich i skutecznie przeprowadzona akcja skończy się nieuchronnie represjami, może nawet więzieniem. Uznano również, iż wyzwoloną wśród ludzi odwagę i aktywność należy skupić w postaci jakiejś struktury" – pisała Ewa Zając („Encyklopedia Solidarności”).

SKS w Krakowie był pierwszą jawną opozycyjną organizacją studencką. Jego członkowie domagali się swobód demokratycznych i wolności na uczelniach, organizowali obozy szkoleniowe i zajęcia samokształceniowe, brali udział w działalności tzw. uniwersytetu latającego, kolportowali niezależną prasę, wydawali własne pisma „Indeks” i „Sygnał”, brali udział w akcjach protestacyjnych, działali w środowiskach robotniczych i chłopskich, zbierali podpisy pod petycjami, w których apelowano o uwolnienie więźniów politycznych.

15 maja uczestnicy czarnej procesji oficjalnie poinformowali o powstaniu SKS. Głównym jego celem było zainicjowanie prac nad stworzeniem autentycznej i niezależnej reprezentacji studentów oraz wywarcie nacisków na władzę komunistyczną w celu wyjaśnienia okoliczności śmierci Pyjasa.

SKS w Krakowie był pierwszą jawną opozycyjną organizacją studencką. Jego członkowie domagali się swobód demokratycznych i wolności na uczelniach, organizowali obozy szkoleniowe i zajęcia samokształceniowe, brali udział w działalności tzw. uniwersytetu latającego, kolportowali niezależną prasę, wydawali własne pisma „Indeks” i „Sygnał”, brali udział w akcjach protestacyjnych (m.in. przeciw ograniczeniom w wypożyczaniu książek z Biblioteki Jagiellońskiej), działali w środowiskach robotniczych i chłopskich, zbierali podpisy pod petycjami, w których apelowano o uwolnienie więźniów politycznych.

Członkowie SKS pomagali m.in. protestującym na Wybrzeżu w sierpniu 1980 r. „Byli łącznikami strajkujących z resztą kraju, np. Ewa Kulik z krakowskiego SKS, doskonale znająca język angielski, przebywała cały czas w Warszawie w mieszkaniu Jacka Kuronia, pełniąc rolę rzecznika prasowego wobec dzwoniących z całego świata dziennikarzy” – tłumaczyła Zając.

Za swą działalność działacze SKS byli wielokrotnie aresztowani. Znajdowali się pod stałą obserwacją bezpieki, która rozpracowywała ich w ramach sprawy „Wasale”.

Po krakowskim SKS powstawały kolejne, m.in. w Warszawie, Gdańsku, Wrocławiu, Szczecinie i Poznaniu, które ściśle współpracowały z opozycją demokratyczną - KSS "KOR", ROPCiO, RMP, KPN.

Do scalenia niezależnych studenckich organizacji doszło w październiku 1980 r., gdy przyjęto jednolitą nazwę - Niezależne Zrzeszenie Studentów - oraz wybrano tymczasowe władze - Ogólnopolski Komitet Założycielski. Władze zgodziły się na rejestrację NZS dopiero po strajku studenckim w Łodzi, na początku 1981 r. Organizacja została zarejestrowana 17 lutego 1981 r.

Członkowie SKS w marcu 2002 r. założyli Stowarzyszenie Maj 77. Jego celem jest dbałość o przekazywanie prawdy o czasach PRL, ze szczególnym uwzględnieniem niezależnej opozycji, w tym działalności Studenckich Komitetów Solidarności, promowanie idei demokratycznego państwa prawa, ochrony praw człowieka i swobód obywatelskich oraz wspieranie inicjatyw kulturalnych, naukowych i edukacyjnych. (PAP)

wmk/ ls/