Prof. Edward Lipiński. Fot. PAP/PAP/T. Michalak
22 stycznia 1978 r. grupa intelektualistów związanych z opozycją demokratyczną założyła w Warszawie Towarzystwo Kursów Naukowych, zajmujące się organizowaniem niezależnych wykładów i dyskusji. Odbywały się one w prywatnych mieszkaniach i kościołach.
W listopadzie 1977 r., w Warszawie rozpoczął działalność samokształceniową Uniwersytet Latający. Jak podawał niezależny "Biuletyn Informacyjny": "Grupa ludzi nauki podjęła inicjatywę zorganizowania cyklu wykładów poza oficjalnymi instytucjami. Spotkania odbywają się w prywatnych mieszkaniach w Warszawie i innych miastach uniwersyteckich".
Na pierwszych wykładach zajmowano się historią PRL (Adam Michnik), współczesnymi ideologiami politycznymi (Jerzy Jedlicki), wielkimi dyskusjami trzydziestolecia powojennego (Jan Strzelecki), kulturą socjalistyczną (Andrzej Tyszka), literaturą (Tomasz Burek) oraz świadomością społeczną (Bohdan Cywiński).
22 stycznia 1978 r. grupa intelektualistów związanych z opozycją antykomunistyczną założyła w Warszawie Towarzystwo Kursów Naukowych, które zajęło się organizowaniem niezależnych wykładów i dyskusji, poszerzając inicjatywę tzw. Uniwersytetu Latającego. Obie nazwy nawiązywały do działalności oświatowej i walki z carską cenzurą na przełomie XIX i XX wieku.
Inicjatorem powstania Towarzystwa był prof. Edward Lipiński. Przewodniczącym Rady Programowej Towarzystwa Kursów Naukowych został prof. Jan Kielanowski, a jej sekretarzem Andrzej Celiński.
W ogłoszonej deklaracji programowej Towarzystwa, podpisanej przez 58 osób, w tym 17 profesorów i 8 docentów, czytamy: "Niedostatki wykształcenia oficjalnego oraz praktyczne i ideologiczne ograniczenie wolności nauki znane były i krytykowane od wieków. Świadomi tej tradycji oraz współczesnych potrzeb, występujemy z naszą inicjatywą, mającą na celu pomoc wszystkim, którzy przez samokształcenie chcą wzbogacić swoją wiedzę".
"Niedostatki wykształcenia oficjalnego oraz praktyczne i ideologiczne ograniczenie wolności nauki znane były i krytykowane od wieków. Świadomi tej tradycji oraz współczesnych potrzeb, występujemy z naszą inicjatywą, mającą na celu pomoc wszystkim, którzy przez samokształcenie chcą wzbogacić swoją wiedzę" - pisano w deklaracji programowej Towarzystwa Kursów Naukowych.
Wykłady i seminaria z zakresu historii, socjologii, ekonomii, filozofii, literaturoznawstwa i pedagogiki odbywały się w prywatnych mieszkaniach i kościołach w Warszawie, Krakowie, Łodzi, Poznaniu i Wrocławiu.
W Krakowie działalność Towarzystwa wspierał kardynał Karol Wojtyła. W Warszawie główny cykl wykładów poświęcony tradycji odbywał się w kościele św. Marcina.
W ramach Towarzystwa Kursów Naukowych wykłady wygłaszali m.in.: S. Amsterdamski, S. Barańczak, W. Bartoszewski, W. Bieńkowski, Cz. Bobrowski, M. Brandys, H. Buczyńska, T. Burek, A. Celiński, B. Cywiński, A. Drawicz, K. Filipowicz, M. Głowiński, A. Gołubiew, K. Górski, M. Janion, J. Jedlicki, K. Kerstenowa, J. Kielanowski, A. Kijowski, T. Konwicki, M. Król, W. Kuczyński, J. Kuroń, J. J. Lipski, H. Malewska, M. Małowist, A. Michnik, H. Mikołajska, Z. Mycielski, S. Pollak, B. Skarga, Adam Stanowski, J. Stryjkowski, Jan Strzelecki, J. J. Szczepański, H. Wereszczycki, A. Werner, K. Wolicki, Wiktor Woroszylski, A. Zagajewski i Cz. Zgorzelski.
Działalność Towarzystwa spotkała się z ostrą reakcją władz komunistycznych, które zastosowały wobec wykładowców oraz słuchaczy przemoc fizyczną i aresztowania. Do walki z nim zorganizowały także specjalne bojówki złożone m.in. ze studentów AWF z Socjalistycznego Związku Studentów Polskich, głównie bokserów, karateków i ciężarowców, którzy starali się rozbijać spotkania organizowane przez Towarzystwo.
21 marca 1979 r. grupa tego typu bojówkarzy przeprowadziła brutalny atak na mieszkanie Jacka Kuronia, pomimo tego, iż mający odbyć się tego dnia wykład odwołano z powodu choroby jego ojca. W wyniku pobicia wstrząśnienia mózgu doznali Henryk Wujec oraz syn Jacka Kuronia - Maciek. Obrażenia odnieśli również Grażyna Kuroniowa, Konrad Bieliński, Seweryn Blumsztajn, Wojciech Malicki i Adam Michnik. Ojca Jacka Kuronia z podejrzeniem zawału zabrała karetka pogotowia.
Towarzystwo Kursów Naukowych poza pracą dydaktyczną i naukową organizowało również pomoc stypendialną udzielaną przez Kasę Pomocy Naukowej, zajmowało się także wydawaniem poza cenzurą materiałów pochodzących z wykładów. Swoją działalność zakończyło w grudniu 1981 r. po wprowadzeniu stanu wojennego. (PAP)
mjs/ akn/ ls/
