Z okazji 220. rocznicy ustanowienia Orderu Virtuti Militari Ministerstwo Obrony Narodowej i Centralne Archiwum Wojskowe wydały pamiątkowy album. Zamieszczone w nim zdjęcia i dokumenty przybliżają dzieje tego najwyższego polskiego odznaczenia wojskowego. Order Virtuti Militari ustanowił 18 czerwca 1792 r. król Stanisław August na pamiątkę zwycięskiej bitwy Polaków z Rosjanami pod Zieleńcami, w trakcie wojny w obronie Konstytucji 3 Maja.
„Virtuti Militari jest dziś niewątpliwie odznaczeniem historycznym, lecz jego miejsce nie jest wyłącznie w muzeum. Ten najstarszy istniejący do dzisiaj order wojenny posiada nie tylko chlubną przeszłość, ale również żywą wartość skierowaną ku naszej przyszłości, w której słowa +Virtuti Militari+ z pewnością nie utracą swojej siły kształtowania patriotycznych postaw żołnierzy i całego społeczeństwa” – napisał we wprowadzeniu do albumu minister obrony narodowej Tomasz Siemoniak.
„Virtuti Militari jest dziś niewątpliwie odznaczeniem historycznym, lecz jego miejsce nie jest wyłącznie w muzeum. Ten najstarszy istniejący do dzisiaj order wojenny posiada nie tylko chlubną przeszłość, ale również żywą wartość skierowaną ku naszej przyszłości, w której słowa +Virtuti Militari+ z pewnością nie utracą swojej siły kształtowania patriotycznych postaw żołnierzy i całego społeczeństwa” – napisał we wprowadzeniu do albumu minister obrony narodowej Tomasz Siemoniak.
Jak wyjaśniał autor wstępu do publikacji, dyrektor CAW Andrzej Cz. Żak, „Krzyż Virtuti Militari uznawany jest za najstarszy, nadawany do chwili obecnej order wojskowy na świecie”. Jak dodał, posiadający 220-letnią historię order podlegał przez lata wielu modyfikacjom, co było uzależnione m.in. od rosyjskiego zaborcy bądź władz PRL.
Początkowo, bohaterom bitwy pod Zieleńcami w 1792 r. przyznano owalne medale z napisami „Virtuti Militari” i „SAR” (Stanislaus Augustus Rex), które wybijano w dwóch klasach. Następnie, po wprowadzeniu statutu orderu i powołaniu jego kapituły, postanowiono, że przyjmie on kształt krzyża i będzie miał 5 klas – podział ten przetrwał do dziś.
Orderem Wojennym Virtuti Militari odznaczono do tej pory ok. 26 tysięcy osób. Przyznawano go za bohaterstwo m.in. podczas insurekcji kościuszkowskiej, powstania listopadowego, styczniowego, wielkopolskiego i powstań śląskich. Kawalerami orderu byli działacze niepodległościowi, legioniści, Hallerczycy, uczestnicy wojny polsko-bolszewickiej, kampanii 1939 r., członkowie ruchu oporu, żołnierze Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, ale także sowieccy generałowie i wojskowi w czasach PRL.
Uwagę zwraca przede wszystkim bogata szata graficzna publikacji. Zamieszczono w niej fotokopie oryginalnych dokumentów, m.in. dyplomów potwierdzających nadania orderu, zawiadomień o ich przyznaniu, wnioski, rozkazy, protokoły i imienne listy z nazwiskami osób uhonorowanych odznaczeniem. Wykorzystane materiały pochodzą ze zbiorów CAW, Archiwum Głównego Akt Dawnych i Muzeum Wojska Polskiego.
Z publikacji można się dowiedzieć, że pierwszą kobietą odznaczoną Orderem Virtuti Militari była Joanna Żubrowa, sierżant Armii Księstwa Warszawskiego. Odznaczenie przyznano jej za udział w walkach o Zamość podczas kampanii austriackiej 1809 r. W albumie znajduje się kserokopia podania Żubrowej z 1818 r. o wypłatę należności z tytułu posiadanego orderu.
Jak wyjaśniał autor wstępu do publikacji, dyrektor CAW Andrzej Cz. Żak, „Krzyż Virtuti Militari uznawany jest za najstarszy, nadawany do chwili obecnej order wojskowy na świecie”. Jak dodał, posiadający 220-letnią historię order podlegał przez lata wielu modyfikacjom, co było uzależnione m.in. od rosyjskiego zaborcy bądź władz PRL.
Wykorzystane w albumie zdjęcia przedstawiają nie tylko uroczystości wręczenia orderów bohaterom walk o niepodległość, ale i dekorację odznaczeniami sztandarów, a nawet trąbek wojskowych. Na fotografiach ukazany jest m.in. Józef Piłsudski z przypiętym do munduru Krzyżem Wielkim Virtuti Militari (I klasy) i poeta Władysław Broniewski, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej. W książce opublikowano także zdjęcie najmłodszego kawalera orderu Antoniego Petrykiewicza, który zginął w walkach z Ukraińcami o Lwów w wieku 13 lat.
Jak podsumował minister Siemoniak, „Żołnierze-obrońcy Ojczyzny są szczególną elitą narodu, a osoby odznaczone krzyżami Virtuti Militari elitą w tejże elicie, obdarowaną przywilejem powszechnego szacunku, pamięci i wdzięczności”.
Album „1792-2012. 220 rocznica ustanowienia Orderu Wojennego Virtuti Militari” został wydany przez Centralne Archiwum Wojskowe im mjr. Bolesława Waligóry oraz Departament Wychowania i Promocji Obronności Ministerstwa Obrony Narodowej.
Fotografie z albumu „1792-2012. 220 rocznica ustanowienia Orderu Wojennego Virtuti Militari”
Historia Orderu Virtuti Militari
Waldemar Kowalski (PAP)
wmk/ ls/
