Historia PRL jest jedną z trzech osi narracji książki Istvána Kovácsa "Cud nad Wisłą i nad Bałtykiem. Piłsudski – Katyń – Solidarność". W niej na pierwszy plan wybija się rok 1956, gdy oba narody połączyło to samo doświadczanie wyzwalania się z najbardziej opresyjnej formy komunizmu oraz wielki fenomen Solidarności.
Najnowsza książka Kovacsa opowiada o polskim wieku XX, ale niezwykle istotne miejsce na jej kartach zajmuje polsko-węgierska wspólnota doświadczeń. Wcześniej ukazywały się monografie tego autora poświęcone polskiemu udziałowi w węgierskiej Wiośnie Ludów.
Związki Istvána Kovácsa z Polską sięgają początków lat sześćdziesiątych. W swojej książce wspomina jak wielkim przeżyciem było dla niego obejrzenie „Popiołu i diamentu” Andrzeja Wajdy. Historyk uważa, że był to najważniejszy film w jego życiu, "wywarł największy wpływ na kształtowanie się mojej osobowości" - wspominał. Później regularnie odwiedzał Polskę, między innymi w 1966 r., gdy miał okazję obserwować obchody Millennium Chrztu organizowane przez Kościół katolicki i Tysiąclecia Państwa Polskiego, organizowane przez władze komunistyczne. Obserwując te wydarzenia doszedł do wniosku, że postawa konfrontacji ze społeczeństwem „skazywała komunistów na kolejne porażki”.
W kolejnych latach autor zaangażował się w propagowanie polskiej kultury. Dzięki jego przekładom w węgierskich księgarniach ukazywały się książki Mariana Brandysa, Melchiora Wańkowicza, czy zbiory poezji Edwarda Stachury. W latach 1994-1995 oraz 1999-2003 był konsulem generalnym Węgier w Krakowie. Za swą działalność przyznano mu tytuł honorowego obywatela tego miasta.
Eseje składające się na książkę "Cud nad Wisłą i nad Bałtykiem. Piłsudski – Katyń – Solidarność" początkowo były wydawane oddzielnie. Obchodzony w latach 2016-2017 Rok Kultury Węgierskiej sprawił, że dziełem Istvána Kovácsa zainteresowały się Muzeum Historii Polski i Węgierski Instytut Kultury. Publikacja Kovácsa ukazała się równolegle ze słownikiem biograficznym polskich uczestników węgierskiej Wiosny Ludów „Honwedzi, emisariusze, legioniści”, wydanym przez Polską Akademię Umiejętności.
Historia PRL jest jedną z trzech osi narracji książki Kovácsa. W niej na pierwszy plan wybija się rok 1956, gdy oba narody połączyło to samo doświadczanie wyzwalania się z najbardziej opresyjnej formy komunizmu, a także wielki fenomen Solidarności.
Wcześniejszą historię uosabia Józef Piłsudski, który dla autora jest symbolem polskiej niepodległości odzyskanej w 1918 r. Historia międzywojnia jest dla niego zdeterminowana charakterem Piłsudskiego oraz słabością jego następców. István Kovács nie idealizuje polskiej historii, Piłsudskiego określa jako dyktatora.
Kolejnym, tytułowym symbolem polskiej historii jest Katyń. Zbrodnia dokonana przez Sowietów wiosną 1940 r. jest dla Kovácsa symbolem krzywd jakich Polska doświadczyła z rąk swoich sąsiadów. Autor przypomina, że i w tym wypadku możemy mówić o polsko-węgierskiej wspólnocie doświadczeń. W eseju „Katyń. Wiosna tragicznych wydarzeń i dziesięciolecia kłamstw” przypomina postać Emánuela Aladára Korompaya, wykładowcę Uniwersytetu Warszawskiego, kapitana Wojska Polskiego, uczestnika kampanii polskiej 1939 roku, więźnia Starobielska, zamordowanego przez NKWD w kwietniu 1940 r. w Charkowie. Drugą symboliczną postacią, o której pisze, jest Zoltán Mikó aresztowany przez Sowietów latem 1945 r. i rozstrzelany z powodu posiadanej wiedzy o prawdziwych sprawcach zbrodni katyńskiej.
Osobisty charakter i eseistyczny styl książki węgierskiego historyka sprawia, że jest ona niezwykle interesująca jako dzieło literackie. Jej niewątpliwą zaletę jest również patrzenie na historię narodową w sposób, który rzadko można spotkać w dziełach współczesnych historyków starających się odżegnywać od emocji. Emocjonalne zaangażowanie nie wynika ze stronniczości autora, ale raczej wskazuje jak poważnie Kovács traktuje swoje związki z Polską i jej historią.
István Kovács „Cud nad Wisłą i nad Bałtykiem. Piłsudski – Katyń – Solidarność”, Muzeum Historii Polski Warszawa 2016.
Michał Szukała (PAP)
szuk/ ls/
