Biografie 33 Polaków, wśród których jest zarówno tajemniczy średniowieczny mnich, domniemany odkrywca Ameryki Północnej Jan z Kolna, zesłańcy syberyjscy, jak również wybitni naukowcy, wyprzedzający swoimi osiągnięciami naukowców z największych potęg kolonialnych i morskich, znalazły się w kolejnym tomie serii „Wielcy Polacy” pt. "Wielcy polscy podróżnicy, którzy odkrywali świat”. Wśród tych ostatnich są między innymi wybitny antropolog Bronisław Malinowski i prekursor reportażu podróżniczego Kazimierz Nowak.
Opisane historie polskich podróżników to jednocześnie dzieje światowej geografii i odkryć geograficznych. Podróżujący do mongolskiego chana mnich Benedykt Polak wyprzedził swoją wyprawą Marco Polo, ale jego celem nie było poznawanie największego w historii imperiów. W dziejach wielkich odkryć wpisały się losy późniejszych o kilka stuleci podróżników. Przypominają o tym biografie awanturników takich jak Krzysztof Arciszewski, walczący w Brazylii dla holenderskiego imperium kolonialnego. Jana Potockiego i Maurycego Beniowskiego uważać można za ludzi oświecenia, nie tylko za sprawą ich sławy zdobytej podczas wypraw, ale również sposobu postrzegania świata i zamieszkujących go społeczeństw.
W rozdziale „Zesłaniec samobójca” czytamy o losach Aleksandra Czekanowskiego, geologa, paleontologa, badacza Syberii, na którą trafił po powstaniu styczniowym. Zdaniem autorów był „postacią najbardziej tragiczną i pokrzywdzoną przez los”. Mimo to polski zesłaniec wciąż jest uważany w Rosji za jednego z największych badaczy Syberii. O innej stronie historii polskich zaborów, czyli polskiej emigracji rozsianej po całym świecie przypominają biografie bohatera Chile Ignacego Domeyki i Pawła Edmunda Strzeleckiego, badacza Australii. Niewielu jednak pamięta o zasługach tego ostatniego na rzecz narodu irlandzkiego. Jak przypominają autorzy w latach 40. XIX w. podczas wielkiego głodu na „zielonej wyspie” organizował komitety pomocy głodującym, które uratowały około 200 tys. osób.
Biografie takich naukowców i podróżników jak Wacław Korabiewicz, Mieczysław Lepecki i przypominają o międzywojennych ambicjach uczestniczenia Polski w światowym wyścigu kolonialnym. Do legendy tamtych lat przeszedł Kazimierz Nowak, dziennikarz, kolarz, który w pojedynkę w ciągu pięciu lat przewędrował całą Afrykę. Zdaniem cytowanego przez autorów Ryszarda Kapuścińskiego jego nazwisko powinno być wymieniane w jednym rzędzie z takimi badaczami Czarnego Lądu jak Stanley i Livingstone. Okres komunistyczny zamknął polskim podróżnikom wiele dróg, jednak nie ograniczył ich ambicji o czym świadczą losy Stanisława Siedleckiego, badacza dalekiej północy oraz fotografa przyrody Włodzimierza Puchalskiego, zmarłego podczas wyprawy na Antarktydę w 1979 r.
Książka uświadamia jak wiele zmieniło się w naszym sposobie myślenia o podróżowaniu. Współcześnie coraz częściej mylimy turystów docierających do najdalszych regionów kuli ziemskiej z podróżnikami poświęcającymi swój czas dla powiększenia wiedzy o dalekich kulturach lub kulturach. Bez wątpienia jednak współczesnym turystom książka „Wielcy polscy podróżnicy” przypomni w jak wielu odwiedzanych przez nich miejscach, dziś uważanych za powszechnie dostępne, już przed stuleciami byli ich rodacy.
Przedstawione biografie wzbogacone zostały licznymi ilustracjami. Wiele z nich, jak w przypadku fotografii Bronisława Malinowskiego, pochodzi ze zbiorów amerykańskich uczelni. Inne publikowane były w prestiżowych dziewiętnastowiecznych tygodnikach, takich jak „Tygodnik Ilustrowany”. Fakty te świadczą, że za swojego życia wielu z nich cieszyło się większą sławą niż współcześnie.
W minionych latach Wydawnictwo Muza opublikowało dwie książki przybliżające losy wybitnych Polaków. „Wielcy zapomniani. Polacy, którzy zmienili świat” Marka Boruckiego zawierały biografie takich ludzi jak budowniczy kolei w Ameryce Południowej Ernest Malinowski, architekt mostów w USA Rudolf Modrzejewski i wybitny muzykolog Ludwik Bronarski. Były wśród nich również życiorysy wielkich podróżników, takich jak Henryk Arctowski, Bronisław Piłsudski i Ferdynand Ossendowski.
Maria i Przemysław Pilichowie „Wielcy polscy podróżnicy, którzy odkrywali świat”, Muza Sport i Turystyka, Warszawa 2016.
Michał Szukała (PAP)
szuk/ ls/
