Wojciech Jerzy Has (L) na planie filmu „Sanatorium pod Klepsydrą”. Fot. PAP/CAF/W. Rozmysłowicz
W sobotę mija 15 lat od śmierci Wojciecha Jerzego Hasa, jednego z najwybitniejszych polskich reżyserów, twórcy filmów "Pętla", "Pożegnania", "Rękopis znaleziony w Saragossie".
Znakiem rozpoznawczym w twórczości Hasa jest "mistrzowskie budowanie klimatu ekranowej opowieści; subtelne ukazywanie powikłanej, często poranionej psychiki bohaterów; fascynacja outsiderem, wyrzuconym poza główny nurt życia, nie potrafiącym nawiązać kontaktu z otoczeniem" - podkreślono na portalu łódzkiej szkoły filmowej, Filmpolski.pl.
Dramaty Hasa były "zawsze osobliwe, zawsze intymne, oparte na półtonach, mówiące obrazem" - ocenił Adam Garbicz w przewodniku "Kino, wehikuł magiczny".
Wojciech Jerzy Has urodził się 1 kwietnia 1925 r. w Krakowie. W 1945 r. podjął studia w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Rok później ukończył w tym mieście Kurs Przysposobienia Filmowego. W latach 1951-1956 pracował w Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi, a od 1955 r. - m.in. w Zespole Autorów Filmowych "Syrena".
W 1957 r. zadebiutował fabularną "Pętlą", wyreżyserowaną na podstawie scenariusza, który napisał wspólnie z Markiem Hłaską. Akcja psychologicznej "Pętli" rozgrywa się w ciągu jednego dnia. Głównym bohaterem jest grany przez Gustawa Holoubka Kuba, rozpaczliwie walczący z alkoholowym nałogiem. Choć Kuba ma narzeczoną i wielu znajomych, czuje się bardzo samotny. Nie mogąc poradzić sobie z nałogiem i nie znajdując prawdziwego oparcia w ludziach, mężczyzna traci chęć dalszego życia.
Rok później Has zrealizował "Pożegnania" i zdobył za nie prestiżową nagrodę krytyków FIPRESCI na festiwalu w Locarno. Piosenkę "Pamiętasz, była jesień" zaśpiewała w "Pożegnaniach" Sława Przybylska. Scenariusz filmu Has napisał razem ze Stanisławem Dygatem. W obsadzie "Pożegnań" znaleźli się m.in. Tadeusz Janczar, Maria Wachowiak i Bogumił Kobiela. Bohaterowie filmu wywodzą się z przedwojennego środowiska mieszczańsko-inteligenckiego, skoligaconego z arystokracją. Ich wspólną cechą jest chęć wyrwania się z gorsetu konwenansów. Bohaterowie marzą o niezwykłych przeżyciach, życiu "prawdziwym". Przybierają buntownicze pozy, uprawiają przekorną psychologiczną grę z otoczeniem.
W 1959 r. Has wyreżyserował "Wspólny pokój" (na motywach powieści Zbigniewa Uniłowskiego), a w roku 1962 film "Jak być kochaną" (wg scenariusza Kazimierza Brandysa; w obsadzie - Barbara Krafftówna i Zbigniew Cybulski).
W 1964 r. powstał "Rękopis znaleziony w Saragossie", ze Zbigniewem Cybulskim w roli głównej. Literackim pierwowzorem była powieść osiemnastowiecznego poety, filozofa, żołnierza i podróżnika, Jana Potockiego. Has zrealizował "stylową komedię kostiumową, awanturniczy film płaszcza i szpady, fantastyczną baśń z duchami, wisielcami, opętanymi księżniczkami" (Filmpolski.pl). "Sanatorium..." uhonorowano Złotym Piórem (nagrodą Klubu Dziennikarzy Zagranicznych) na festiwalu w San Sebastian.
W roku 1968 Has stworzył adaptację powieści Bolesława Prusa "Lalka", z Beatą Tyszkiewicz i Mariuszem Dmochowskim w rolach głównych, a pięć lat później wyreżyserował "Sanatorium pod Klepsydrą" - z Janem Nowickim w roli głównej - uhonorowane Nagrodą Jury na festiwalu w Cannes. Kolejne filmy w dorobku Hasa to: "Nieciekawa historia" (1982), "Pismak" (1984), "Osobisty pamiętnik grzesznika przez niego samego spisany" (1985), "Niezwykła podróż Baltazara Kobera" (1988).
Wojciech Jerzy Has był wykładowcą łódzkiej Filmówki, gdzie pracował na Wydziale Reżyserii od 1974 r. (dziekan wydziału w latach 1989-90). W latach 1990-96 pełnił funkcję rektora tej uczelni. W 1998 r. został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski za osiągnięcia w działalności artystycznej i zasługi w pracy dydaktycznej.
Zmarł 3 października 2000 r. w Łodzi.(PAP)
jp/ ls/
