Teatr Wielki w Warszawie. Ok. 1840-41 r. Źródło: CBN Polona
Teatr Narodowy - pierwszy polski teatr publiczny - został powołany przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1765 r. jako jedno z głównych narzędzi reformy państwa, a zarazem wymowne świadectwo udziału Polski w kształtowaniu się nowoczesnej Europy. Z tej okazji w roku 2015 obchodzony jest jubileusz 250-lecia teatru publicznego w Polsce, a Teatr Narodowy jest głównym ośrodkiem tego jubileuszu.
Kalendarium Teatru Narodowego:
19.11.1765 – w warszawskiej Operalni przy ul. Królewskiej odbyła się premiera komedii Józefa Bielawskiego „Natręci”. „Natręci” wygrali rozpisany przez króla Stanisława Augusta konkurs na sztukę inaugurującą stałą scenę teatralną, a jej autor otrzymał w nagrodę 200 dukatów.
1767 – zamknięcie stałej sceny teatralnej w Warszawie. Budynek Operalni zostanie rozebrany w 1772 roku.
1774 – Reaktywacja stałego teatru w stolicy – przez kolejne lata scena funkcjonować będzie w Pałacu Radziwiłłowskim przy Krakowskim Przedmieściu.
1778 – na scenie Teatru Narodowego debiutuje Wojciech Bogusławski.
1779 – Teatr Narodowy otrzymuje nową siedzibę – do jego dyspozycji oddano budynek przy placu Krasińskich, wzniesiony wg projektu Bonaventury Solariego (dziś w tym miejscu stoi gmach Sądu Najwyższego).
1783 – kierownictwo artystyczne Teatru Narodowego obejmuje Wojciech Bogusławski.
1794 – premiera śpiewogry „Krakowiacy i górale” Wojciecha Bogusławskiego.
1799 – Wojciech Bogusławski obejmuje po raz trzeci dyrekcję Teatru Narodowego. Będzie nim kierował przez kolejne 15 lat.
10.04.1810 – powstaje Królewska Dyrekcja Teatrów, rządowa instytucja zarządzająca scenami stołecznymi. W 1833 roku przemianowana została przez władze rosyjskie na Warszawskie Teatry Rządowe.
1825 – na placu Marywilskim rozpoczęła się budowa nowej siedziby Teatru, wg projektu Antonio Corazziego.
1829 – w gmachu Towarzystwa Dobroczynnego przy Krakowskim Przedmieściu inauguruje działalność nowa scena Teatru Narodowego – Rozmaitości.
24.02.1833 – otwarcie nowego gmachu Teatru Wielkiego w Warszawie (po upadku powstania listopadowego niemożliwe stało się używanie nazwy „Narodowy”). Nowa scena zainaugurowała działalność „Cyrulikiem sewilskim” Gioacchino Rossiniego i baletem Karola Kurpińskiego „Zabawa tancerska”.
1836 – po przeniesieniu do Teatru Wielkiego, scena Rozmaitości zyskuje własną siedzibę z osobnym wejściem od ulicy Wierzbowej i salą dla 600 widzów.
04.10.1868 – na scenie Teatru Wielkiego po raz pierwszy występuje Helena Modrzejewska.
22.06.1883 – płonie scena Rozmaitości. Strażakom udaje się uratować gmach główny Teatru Wielkiego.
26.07.1915 – po opuszczeniu Warszawy przez wojska rosyjskie przestają istnieć Warszawskie Teatry Rządowe. Teatr Rozmaitości przechodzi pod zarząd „aktorskiego zrzeszenia komedii i dramatu”.
02.10.1919 – kolejny pożar Rozmaitości. Zespół przenosi przedstawienia do Teatru Letniego w Ogrodzie Saskim i do sali Teatru im. Bogusławskiego.
03.10.1924 – zakończenie remontu wg projektu Czesława Przybylskiego i otwarcie sceny Rozmaitości jako Teatru Narodowego. Na inauguracyjnym przedstawieniu I aktu „Wyzwolenia” Stanisława Wyspiańskiego obecny był prezydent RP Stanisław Wojciechowski.
27.02.1925 – premiera „Uciekła mi przepióreczka” Stefana Żeromskiego w reżyserii Juliusza Osterwy (ówczesnego dyrektora Teatru).
19.06.1926 – prapremiera opery Karola Szymanowskiego „Król Roger”
14.12.1928 – w Salach Redutowych otwarto scenę kameralną Teatru Narodowego – Teatr Nowy.
1934 – zarządzanie Teatrem Narodowym przejmuje Towarzystwo Krzewienia Kultury Teatralnej.
27.09.1936 – przed gmachem Teatru odsłonięto pomnik Wojciecha Bogusławskiego
25.09.1939 – Teatr Wielki płonie, zbombardowany przez lotnictwo niemieckie.
08.1944 – pozostałości Teatru Wielkiego zostają zniszczone w czasie powstania warszawskiego.
13.12.1949 – wznowienie działalności Teatru Narodowego – na inaugurację wystawiono sztukę Maksyma Gorkiego „Jegor Bułyczow” w reżyserii Władysława Krasnowieckiego (nowego dyrektora Teatru).
1954 – dyrektorem Teatru Narodowego zostaje Erwin Axer.
1957 – kierownictwo Teatru Narodowego przejmuje po raz trzeci Wilam Horzyca (poprzednio kierował tą sceną w latach 1937-1939 i 1951-52).
1961 – dyrekcję Teatru Narodowego obejmuje Kazimierz Dejmek.
19.11.1965 – w 200. rocznicę inauguracji sceny narodowej otwarto odbudowany gmach Teatru Wielkiego (projekt Bohdana Pniewskiego).
25.11.1967 – premiera „Dziadów”, w reżyserii Kazimierza Dejmka. W roli Gustawa/Konrada wystąpił Gustaw Holoubek.
30.01.1968 – ostatnie przedstawienie „Dziadów” w reżyserii Kazimierza Dejmka. Po zakończeniu spektaklu pochód przeciwników „zdjęcia” „Dziadów” z afiszu przeszedł przed pomnik Adama Mickiewicza na Krakowskim Przedmieściu. Studenci warszawskich uczelni rozpoczęli zbieranie podpisów o petycją przeciwko zakończeniu wystawiania sztuki. Interweniowała milicja – zatrzymano 35 osób.
1968 – nowym dyrektorem Teatru Narodowego zostaje Adam Hanuszkiewicz.
11.01.1973 – otwarcie nowej sceny Teatru Narodowego – Teatru Małego. Mieści się on w podziemiach kina Relax.
08.02.1974 – premiera „Balladyny” Juliusza Słowackiego w reżyserii Adama Hanuszkiewicza.
09.03.1985 – piąty pożar Teatru Narodowego – tym razem przyczyną było zwarcie instalacji elektrycznej. Zniszczeniu ulega widownia, scena i i jej zaplecze. Na czas odbudowy zespół korzysta z gościny Teatru na Woli, a sceną główną staje się Teatr Mały.
31.07.1990 – minister kultury i sztuki Izabella Cywińska rozwiązuje zespół Teatru Narodowego.
10.01.1991 – powołanie Instytutu teatru Narodowego. Pierwszym dyrektorem zostaje Krzysztof Zaleski.
19.11.1996 – przedstawieniem „Dziady. 12 Improwizacji” w reżyserii Jerzego Grzegorzewskiego wznawia działalność Teatr Narodowy.
19.11.1997 – premiera „Noc listopadowej” Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Jerzego Grzegorzewskiego, pierwszego przedstawienia zrealizowanego w odbudowanym Teatrze Narodowym.
27.03.1998 – otwarcie małej sceny Teatru Narodowego: Sceny przy Wierzbowej. Inauguracyjnym przedstawieniem był „Ślub” Witolda Gombrowicza w reżyserii Jerzego Grzegorzewskiego (jego imię nosi obecnie Scena przy Wierzbowej).
01.09.2003 – kierownictwo artystyczne Teatru Narodowego obejmuje Jan Englert.
27.06.2009 – po 36 latach Teatr Narodowy traci scenę Teatru Małego. Ostatnim przedstawieniem w Teatrze Małym byli „Chłopcy z Placu Broni” wg Ferenca Molnara w reżyserii Michała Zadary.
05.12.2014 - Sejm ustanowił rok 2015 Rokiem Polskiego Teatru Publicznego. W 2015 r. obchodzona jest 250. rocznica powołania Teatru Narodowego, a tym samym ustanowienia teatru publicznego w naszym kraju.
Andrzej Kałwa
ajk/ rda/
