Feliks Nowowiejski. Fot. NAC
18 stycznia 1946 roku w Poznaniu zmarł Feliks Nowowiejski, kompozytor, dyrygent, organista, pedagog; autor opery "Legenda Bałtyku" oraz melodii do wiersza Marii Konopnickiej "Rota". Artysta został patronem 2016 r. "Nowowiejski zawsze stał po stronie polskości i polskiej kultury" - głosi uchwała przyjęta przez Sejm.
Feliks Nowowiejski urodził się 7 lutego 1877 roku niedaleko Olsztyna w Barczewie. Rodzice bardzo dbali o wychowanie patriotyczne i religijne swoich jedenaściorga dzieci. Matka, Katarzyna, lubiła śpiewać, znała polskie pieśni, które przyszły kompozytor wykorzysta po latach w swojej twórczości. Natomiast ojciec, Franciszek, z zawodu krawiec, kochał książki. Wiele wolnego czasu poświęcał pracy społecznej na rzecz Towarzystwa Czytelni Ludowych, a w jego domu znalazło się miejsce dla ogólnodostępnej biblioteki.
Nie wiadomo, kto zaczął uczyć małego Feliksa muzyki, ale zachowała się informacja o tym, że już w wieku 10 lat skomponował suitę fortepianową zatytułowaną "Łatwe tańce klasyczne i współczesne". Na tej podstawie przyjęto go do prowadzonej przez jezuitów szkoły muzycznej w Świętej Lipce. Oprócz gry na organach opanował tam również podstawy gry na fortepianie, skrzypcach, wiolonczeli i waltorni.
W latach pobytu w Krakowie Feliks Nowowiejski skomponował muzykę do wiersza Marii Konopnickiej "Rota". "Po raz pierwszy pieśń została wykonana 15 lipca 1910 r. w Krakowie podczas wielkiej manifestacji patriotycznej związanej z uroczystym odsłonięciem Pomnika Grunwaldzkiego ufundowanego przez Ignacego Jana Paderewskiego dla upamiętnienia 500 rocznicy zwycięskiej bitwy" - pisała Maria Wacholc w "Śpiewniku Polskim".
W 1893 roku Nowowiejscy przeprowadzili się do Olsztyna. Feliks przerwał naukę w szkole muzycznej i podjął pracę w Pruskiej Orkiestrze Pułku Grenadierów i w różnych zespołach amatorskich. Już wtedy komponował utwory na orkiestrę wojskową. W 1898 roku otrzymał I nagrodę stowarzyszenia "The British Musician" na konkursie kompozytorskim w Londynie za utwór "Pod sztandarem pokoju". Marsz ten stał się bardzo popularny - orkiestry wojskowy na świecie do dziś mają go w swoim repertuarze. Dzięki tej nagrodzie Feliks dysponował już sumą pieniędzy, którą mógł przeznaczyć na opłacenie półrocznego kursu w berlińskim Konserwatorium Juliusza Sterna, gdzie studiował teorię muzyki, kontrapunkt, kompozycję oraz grę na organach i wiolonczeli.
Po ukończeniu kursu przez dwa lata sprawował funkcję organisty w olsztyńskiej parafii św. Jakuba. Do jego obowiązków, oprócz gry na organach, należało śpiewanie w czasie ślubów i pogrzebów, a także prowadzenie chóru oraz dbanie o sprawność organów. W 1900 roku uczestniczył w kursie z zakresu chorału gregoriańskiego i polifonii na uczelni w Ratyzbonie. W tym samym roku został przyjęty do Szkoły Mistrzów przy Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Berlinie, gdzie studiował kompozycję w klasie, słynnego wówczas, Maxa Brucha, a także muzykologię i estetykę na uniwersytecie Fryderyka Wilhelma.
Już wtedy młody Nowowiejski dał się poznać jako kompozytor dużych form muzycznych. W 1902 roku otrzymał Nagrodę im. Giacomo Meyerbeera - Prix de Rome - za oratorium "Powrót syna marnotrawnego". Uzyskane fundusze pozwoliły mu na odbycie dwuletniej podróży artystycznej po wielu krajach Europy, w czasie której miał okazję poznać najwybitniejszych twórców muzyki tego okresu. W tych latach Feliks Nowowiejski skomponował oratorium "Quo vadis" na podstawie powieści Henryka Sienkiewicza, które cieszyło się powodzeniem na całym świecie.
W 1909 roku Nowowiejski osiadł w Krakowie. Pełnił tam funkcję dyrektora artystycznego Towarzystwa Muzycznego, a także działał jako dyrygent, organista-wirtuoz i pedagog. Tutaj też poznał przyszłą żonę - Elżbietę, która zrezygnowała ze swojej kariery pianistycznej, by wychowując pięcioro dzieci i pomagać mężowi - prowadziła korespondencję, przepisywała na czysto kompozycje.
W latach pobytu w Krakowie skomponował muzykę do wiersza Marii Konopnickiej pt. "Rota". "Po raz pierwszy pieśń została wykonana 15 lipca 1910 roku w Krakowie podczas wielkiej manifestacji patriotycznej związanej z uroczystym odsłonięciem Pomnika Grunwaldzkiego ufundowanego przez Ignacego Jana Paderewskiego dla upamiętnienia 500 rocznicy zwycięskiej bitwy. "Rotę" śpiewały wówczas pod dyrekcją kompozytora wszystkie chóry Krakowa, do których dołączyli się jeszcze chórzyści przybyli z terenu Górnego Śląska" - pisała Maria Wacholc w "Śpiewniku Polskim".
W 1920 roku Feliks Nowowiejski zaangażował się w działania poprzedzające plebiscyt, mający rozstrzygnąć o przyłączeniu Warmii i Mazur do wyzwolonej Polski. Zorganizował w dziesięciu miastach koncerty, z których dochód przeznaczył na potrzeby plebiscytu, podczas których zaprezentowana została jego pieśń do słów Marii Paruszewskiej "O Warmio moja miła", uznana po latach za hymn Olsztyna.
W 1919 roku Nowowiejski związał się na stałe z Poznaniem. Organizował koncerty symfoniczne i chóralne, występował z recitalami organowymi, uczył w Państwowym Konserwatorium w Poznaniu, gdzie prowadził klasę organów i dyrygował orkiestrą. Po wybuchu II wojny światowej ukrywał się w szpitalu sióstr Elżbietanek w Poznaniu, a następnie pod zmienionym nazwiskiem zamieszkał z rodziną w Krakowie, groziło mu bowiem aresztowanie. W grudniu 1941 roku doznał wylewu i paraliżu. Ostatnie dwa lata życia muzyk spędził w Poznaniu. Zmarł 18 stycznia 1946 roku i został pochowany na Skałce Poznańskiej w Krypcie Zasłużonych Kościoła św. Wojciecha.
Feliks Nowowiejski tworzył kantaty i pieśni patriotyczne do tekstów m.in. Kochanowskiego, Krasińskiego czy Norwida, odwołujących się do narodowej dumy i polskiej historii. Wielkim powodzeniem cieszył się jego śpiewnik zawierający hymny poszczególnych regionów naszego kraju. Ponadto skomponował lub opracował wiele pieśni inspirowanych muzyką ludową. W ten sposób powstały zbiory: "Śpiewnik górnośląski", "Warmijskie pieśni ludowe" czy "Dziesięć regionalnych polskich pieśni ludowych". Na motywach ludowych i baśniowych oparł także artysta operę "Legenda Bałtyku". Dzieło to zdobyło popularność w wielu teatrach Europy. Przetłumaczone zostało na język niemiecki i było wystawione w Berlinie.
W kraju uhonorowany został Państwową Nagrodą Muzyczną oraz Krzyżem Komandorskim Orderu "Polonia Restituta". Z rąk papieża Piusa XI otrzymał godność szambelana papieskiego za utwór "Missa pro pace", a w uznaniu za twórczość religijną otrzymał honorowe członkostwo działającego w Londynie "The Organ Music Society".
W 2016 roku przypada 70. rocznica śmierci, a w 2017 r. – 140. rocznica urodzin twórcy. Feliks Nowowiejski został patronem roku 2016.
"Sejm ustanawia Feliksa Nowowiejskiego patronem 2016 r. w przekonaniu o szczególnym znaczeniu dorobku tego wybitnego kompozytora, dyrygenta, pedagoga, organisty wirtuoza, organizatora życia muzycznego i szambelana papieskiego" - głosi uchwała, przygotowana przez posłów PSL.
Podkreślono w niej, że artysta był autorem wielu pieśni patriotycznych, które umacniały tożsamość narodową Polaków. "W niepodległej Polsce brał czynny udział w tworzeniu i organizowaniu życia artystycznego. (...) Jego dorobek wywarł wpływ na kulturę muzyczną całego świata, a w szczególności Polski. Artysta zawsze stał po stronie polskości i polskiej kultury" – czytamy w uchwale. (PAP)
aszw/ agz/ rda/
