"Przed nami długa droga. Może nie wszyscy, ale dojdziemy" - mówił gen. Władysław Anders do żołnierzy 2. Korpusu Polskiego w 1942 r. To archiwalne nagranie będzie m.in. zaprezentowane 14 maja podczas Radiowej Nocy Muzeów w Pałacu Staszica w Warszawie.
"Ze świata rewii w szeregi armii – artyści w służbie 2. Korpusu Polskiego generała Władysława Andersa" - program multimedialny z komentarzem, prezentujący archiwalne nagrania ze zbiorów Polskiego Radia oraz inne materiały dokumentalne - to jedna z propozycji Archiwum Polskiego Radia przygotowanych na warszawską Noc Muzeów.
Dokumenty archiwalne: nagrane piosenki, przedwojenne przeboje i pieśni żołnierskie, relacje ze szlaku 2. Korpusu, obraz codziennego życia w Armii gen. Andersa, wspomnienia z teatrów przedwojennej Warszawy i Lwowa, z teatrzyków polowych dla żołnierzy na szlaku 2. Korpusu, kadry z filmów, fotografie stanowią kanwę opowieści o sławnych artystach, którzy podczas II wojny światowej stali się żołnierzami 2. Korpusu Armii Władysława Andersa.
Niektórzy z nich, tak jak m.in. Henryk Wars, Adam Aston, Aleksander Żabczyński byli w służbie czynnej, inni służbę wojskową pełnili tworząc spektakle teatralne i estradowe dla żołnierzy 2. Korpusu. Wśród nich byli m.in. Renata Bogdańska, późniejsza Irena Anders, żona generała, Jasia Jasińska, Zbigniew Kurtycz, Gwidon Borucki, Kazimierz Krukowski, Zofia Terne, Jadwiga Andrzejewska, Hanka Ordonówna, Jerzy Petersburski, Fred Melodyst, Jerzy Kropiwnicki, Mieczysław Pręgowski, Elżbieta Niewiadomska, Michał Waszyński. Byli to aktorzy, piosenkarze, muzycy, dyrygenci, autorzy tekstów przedwojennych przebojów - ulubieńcy polskiej publiczności.
Jak trafili do Armii Andersa? Artyści wywodzili się z dwóch środowisk: z Warszawy i Lwowa. Po napaści Niemców na Polskę teatry w Warszawie zostały zamknięte. Wielu aktorów, a najczęściej były to osoby narodowości żydowskiej, w obawie przed prześladowaniami hitlerowców wyjechało do Lwowa, gdzie jeszcze dawano przedstawienia, gdzie toczyło się życie artystyczne. Lwów jednak - jak wspominają aktorzy, np. Renata Bogdańska, okazał się pułapką. Kiedy 17 września weszli na tereny polskie Rosjanie, zakazano spektakli w języku polskim, a obowiązujący stał się rosyjski. Ilustruje to m.in. nagranie piosenki, którą Bogdańska śpiewa po rosyjsku.
Artyści, tak jak to było udziałem Polaków na tych terenach, albo zostali wywiezieni, albo trafili do łagrów. A stamtąd dopiero na mocy układu Sikorski-Majski polscy więźniowie Gułagu zostali zwolnieni i kierowali się do powstających Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR pod dowództwem gen. Władysława Andersa - do 2. Korpusu Polskiego.
"Rozpoczynamy właśnie od prezentacji nagrania archiwalnego związanego z układem Sikorski-Majski, kiedy powstała możliwość utworzenia Armii Polskiej na Wschodzie - powiedziała PAP Małgorzata Barucka, która wraz z Teresą Barucką przygotowała program. - Jest to znana wypowiedź generała Andersa z 1942 r., kiedy mówił: +Przed nami długa droga, czeka nas wiele trudnych chwil, może nie wszyscy, ale dojdziemy+". Kiedy się słyszy głos Andersa, owo +dojdziemy+, nieodmiennie ogarnia słuchacza wzruszenie. Przecież ostatecznym celem była Polska. Wszyscy chcieli powrócić do kraju. Przez trzy kontynenty szli do Polski. Jedni wrócili, inni nie. I nasza archiwalna radiowa opowieść jest właśnie o tej drodze, o tym szlaku - ze świata teatru, rewii w szeregi armii" - dodaje Barucka.
Charakterystycznym i cennym nagraniem jest też - zwraca uwagę Barucka - fragment relacji korespondenta wojennego BBC, który odwiedził obóz Brygady Karpackiej. Nagranie pochodzi z maja 1944 r. tuż przed bitwą pod Monte Cassino; słychać maszerujących ze śpiewem żołnierzy.
Bardzo cenne, wzruszające i niekiedy zabawne są wspomnienia artystów na temat przedstawień teatrów polowych, które odbywały się pod namiotami, albo na scenie wzniesionej na przewróconych ciężarówkach. Jedna z takich relacji dotyczy wystawienia sztuki Fredry "Damy i Huzary" na pustyni w Iraku. Relacje i wspomnienia - dokumenty dźwiękowe całego szlaku 2. Korpusu przeplatane są odtworzonymi przedwojennymi nagraniami z teatrów i rewii.
Bezpośrednim impulsem, aby odtworzyć nagrania archiwalne związane z artystami - żołnierzami 2. Korpusu było - mówi Barucka - odkrycie nagranej we Włoszech, już po wojnie w 1946 r., tzw. Płyty polskiej wytwórni La voce del padrone. Na niej właśnie zostały utrwalone piosenki żołnierskie, pieśni patriotyczne 2. Korpusu. Symbolem tych nagrań, które prezentujemy, jest pierwsze nagranie +Czerwonych maków+. Przepięknie śpiewa to Adam Aston".
Na tej płycie nagrano też - zaznacza autorka programu - kompozycję podporucznika Henryka Warsa - "Fantazję polską". Wars napisał ją w 1943 r. w Iraku i była ona wielokrotnie wykonywana przez Orkiestrę Henryka Warsa. Utwór ten zdobył I nagrodę w konkursie zespołów muzycznych wojsk alianckich. Warto dodać, zaznacza Barucka, że Orkiestra Warsa występowała nie tylko w namiotach dla żołnierzy, ale w Iraku czy Iranie przed miejscowymi notablami, np. przed regentem Iraku i na innych galowych koncertach z udziałem miejscowych dygnitarzy.
W tej historycznej podróży szlakiem Armii Andersa przewodnikiem są dokumentalne nagrania – wspomnienia artystów dwudziestolecia międzywojennego, a także ich dawne szlagiery, które zachwycały publiczność przedwojenną. Ci artyści-żołnierze swoim talentem i występami pełnili ważną misję – budzili nadzieję, przynosili wytchnienie. Organizowali koncerty i teatry polowe. Szli za armią, nieraz tuż za linią frontu.
Opowieść tę bogato ilustrowaną archiwalnymi nagraniami przygotowały: Małgorzata Barucka i Teresa Barucka, a współpracowała z nimi Joanna Mitko. Prezentacja nastąpi w Pałacu Staszica 14 maja od 22.30 i trwać będzie do północy. Radiową Noc Muzeów poprowadzi Waldemar Listowski – dyrektor Archiwum Polskiego Radia.
Wcześniej w ramach Radiowej Nocy Muzeów odbędą się programy: Nocny test z historii polskiej radiofonii; Mieszkam tu nad Wisłą tyle lat… 60 lat powieści radiowej Matysiakowie – spotkanie z radiową rodziną Matysiaków; Podróż z Archiwum Polskiego Radia ku tajemnicom Kosmosu; Eureka – cykl audycji Radiowej Jedynki popularyzującej wiedzę o świecie. Spotkanie z wybitnym fizykiem prof. Krzysztofem Meissnerem poprowadzi Dorota Truszczak (dziennikarka Radiowej Jedynki) i Waldemar Listowski (dyrektor Archiwum PR); Pojawił się 80 lat temu… Podwieczorek przy mikrofonie.
Autorzy i prowadzący: Małgorzata Barucka, Teresa Barucka. Współpraca: Joanna Mitko.
Radiową Noc Muzeów poprowadzi Waldemar Listowski – dyrektor Archiwum Polskiego Radia.(PAP)
abe/ mhr/