Stanisław Moniuszko. Fot. PAP/Reprodukcja
Badanie wczesnej twórczości Stanisława Moniuszki przypomina pracę detektywistyczną, ale pozwala na stawianie nowych tez dotyczących pierwszych dzieł operetkowych kompozytora – mówi PAP białoruska muzykolog Swiatlena Niemahaj.
Zajmuje się ona wczesnymi dziełami Moniuszki z okresu, gdy jeszcze mieszkał na terenie obecnej Białorusi i Litwy. Urodzony w 1819 r. w Ubielu pod Mińskiem kompozytor przeniósł się na początku lat 30. wraz z rodzicami do Mińska. Miasto opuścił w 1837 r., gdy pojechał na studia do Berlina. Następnie do 1858 r. mieszkał w Wilnie.
„Ten okres był związany z pisaniem operetek - krótkich utworów teatralnych, a nie oper romantycznych w teraźniejszym rozumieniu, gdzie śpiewa się od początku do końca. W operetkach muzyczne kuplety – przyśpiewki, arie, duety – przeplatały się z dialogami mówionymi” – tłumaczy Niemahaj.
Praca badawcza w przypadku operetek jest specyficzna, bowiem w ich partyturach nie zamieszczano tekstu mówionego - wydawano osobno nuty z tekstem śpiewanym i osobno książeczkę z librettem. Dopiero po połączeniu nut z librettem albo rękopisem można wyrobić sobie wyobrażenie o całości.
Niemahaj analizuje rękopisy zachowane przede wszystkim w Warszawskim Towarzystwie Muzycznym (WTM), ale też na Litwie oraz nieliczne źródła na Białorusi. Jak podkreśla, praktycznie nie zostały one dotąd zbadane. „Biorę też prace teatrologów i buduję całą historię danego utworu” – mówi.
„Kompozytor bardzo krytycznie się wypowiadał na temat swoich wczesnych utworów, chociaż po ich przeanalizowaniu można powiedzieć, że to muzyka bardzo wdzięczna, wyrazista i przyjemna. Czuje się talent Moniuszki od pierwszej do ostatniej nuty” - podkreśla.
Za rozpowszechniony błąd muzykolog uważa na przykład przekonanie, że partytura „Biuralistów” przechowywana w WTM jest fragmentem. „To wcale nie fragment, tylko całościowa partytura. Jest w niej sześć krótkich kupletów. To w zupełności wystarczy na krótką komedio-operę” – mówi.
Błędna jest także – według niej - pojawiająca się w niektórych źródłach teatrologicznych informacja, że premiera moniuszkowskich „Biuralistów” odbyła się w Krakowie 8 czerwca 1843 r. Niemahaj uważa, że odbyła się ona dopiero w 1846 r. ”Dokładnie natomiast wiadomo, że pierwszym utworem, który wystawiał Moniuszko poza granicami Wielkiego Księstwa Litewskiego, była „Loteria” – w 1846 r.” – przekonuje muzykolog.
Jak podkreśla, nie ma nawet pewności co do tego, który z wczesnych utworów operetkowych Moniuszko napisał jako pierwszy.
„Zanim zajęłam się badaniami, myślałam, że byli to +Biuraliści+, którzy powstali w 1832 r. Tak przynajmniej piszą wszystkie encyklopedie. Ale porównałam dwie partytury tego utworu i mam hipotezę, że powstał on w r. 1843” - mówi.
Niemahaj przyznaje, że nie ma na to dowodów bezpośrednich. Jednakże w liście do teściowej z 1843 r. Moniuszko pisze: „Napisałem partyturę wodewilu w 3 dni”.
„Mogłoby chodzić o +Loterię+ - spekuluje muzykolog - ale +Loteria+ to bardzo duża partytura. Jedynym znanym dziś krótszym utworem, który mógłby być napisany w 3 dni, są +Biuraliści+. Zgadza się również gatunek – to wodewil” - mówi.
Dodaje, że jeśli jej hipoteza się potwierdzi, pierwszym utworem operetkowym Moniuszki byłaby operetka-wodewil „Nocleg w Apeninach” do słów Aleksandra Fredry, którą kompozytor zaczął pisać w 1839 r.
Nie ma natomiast żadnych wątpliwości co do tego, jaki utwór kończy ten okres. Jest nim „Halka”, która powstała najpierw w krótszej wersji, zwanej „Halką” wileńską. „Co ciekawe – podkreśla Niemahaj - jest ona obecnie uważana nie tylko przez badaczy białoruskich, ale też polskich za partyturę doskonalszą niż +Halka+ warszawska, ponieważ jest bardziej zwięzła i harmonijna pod względem tonacji. Kiedy Moniuszko pisał +Halkę+ warszawską, musiał ją przystosować do sceny w Warszawie, co wymagało poszerzenia, tańców”.
Muzykolog przygotowuje obecnie białoruskie tłumaczenie libretta „Halki” na premierę, która ma się odbyć w mińskim Teatrze Wielkim w maju przyszłego roku.
Z Mińska Małgorzata Wyrzykowska (PAP)
mw/ ala/
