Urodził się 17 marca 1865 roku w Telszach na Żmudzi. Pochodził ze żmudzkiej szlachty. Wcześnie został osierocony przez ojca, uczestnika powstania styczniowego. Ciężar jego wychowania przejęła matka, kobieta wykształcona, która wywarła duży wpływ na poglądy młodego Gabriela.
Po ukończeniu gimnazjum w Lipawie na Łotwie Narutowicz podjął studia na Wydziale Matematyczno-Fizycznym uniwersytetu w Petersburgu, ale z powodu choroby musiał je przerwać. Wiele lat spędził w Szwajcarii, gdzie studiował na politechnice w Zurychu.
W czasie studiów pomagał Polakom ściganym przez carat, związany był też z emigracyjną partią "Proletariat". Uniemożliwiło mu to powrót do kraju, gdyż władze rosyjskie wydały nakaz jego aresztowania.
W 1895 roku przyjął obywatelstwo szwajcarskie, a po ukończeniu studiów pierwszą posadę otrzymał w biurze budowy kolei żelaznej w St. Gallen w północno-wschodniej Szwajcarii.
W 1895 roku objął tam stanowisko szefa sekcji regulacji Renu, następnie był zatrudniony w biurze technicznym Kursteinera zajmującym się budową kolei, wodociągów i kanalizacji.
W 1896 projekt biura Kursteinera, współtworzony przez Narutowicza, został nagrodzony na Wystawie Międzynarodowej w Paryżu. Zyskał on także sławę jako pionier elektryfikacji Szwajcarii. Kierował budową hydroelektrowni we Włoszech i w Hiszpanii.
Narutowicz jako naukowiec
W 1907 roku został profesorem w katedrze budownictwa wodnego na politechnice w Zurychu. Był również członkiem szwajcarskiej komisji gospodarki wodnej. W 1915 roku został przewodniczącym międzynarodowej komisji regulacji Renu.
W czasie I wojny światowej Narutowicz brał udział w pracach Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce, należał do stowarzyszenia La Pologne et la Guerre w Lozannie i stopniowo zbliżył się do koncepcji odzyskania niepodległości popieranych przez Józefa Piłsudskiego (tj. współpracy z państwami centralnymi).
We wrześniu 1919 roku, na zaproszenie polskiego rządu, przybył do kraju, gdzie aktywnie zaangażował się w odbudowę państwa polskiego.
Narutowicz w rządach Grabskiego i Śliwińskiego
23 czerwca 1920 roku objął tekę ministra robót publicznych w rządzie Władysława Grabskiego. Funkcję tę pełnił jeszcze w trzech gabinetach: Wincentego Witosa oraz pierwszym i drugim Antoniego Ponikowskiego.
Jako minister robót publicznych wykorzystywał swoje bogate doświadczenia z pracy w Szwajcarii. Badał bieg Wisły na odcinku od Warszawy do Modlina i podejmował prace w sprawie jej regulacji. Nadzorował prace nad budową hydroelektrowni w Porąbce na Sole.
28 czerwca 1922 roku Narutowicz został ministrem spraw zagranicznych w rządzie Artura Śliwińskiego, tę funkcję pełnił również w rządzie Juliana Ignacego Nowaka. Jako szef dyplomacji za ważne dla Polski cele uznawał umocnienie stosunków z Rumunią oraz zbliżenie z Rosją Sowiecką na polu gospodarczym.
W wyborach 1922 roku poparł Unię Narodowo-Państwową, związaną z Piłsudskim. Sam też kandydował z listy Państwowego Zjednoczenia na Kresach, jednak nie uzyskał mandatu poselskiego.
Po wyborach Narutowicz dalej pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych w rządzie Nowaka. Wysunięcie w grudniu jego kandydatury na prezydenta było dla niego dużym zaskoczeniem. Początkowo zamierzał odmówić, jednak ostatecznie przyjął propozycję złożoną mu przez działaczy PSL "Wyzwolenie".
W pierwszej turze odpadł socjalistyczny kandydat Ignacy Daszyński, w kolejnych - kandydat połączonych klubów mniejszości narodowych, Jan Baudouin de Courtenay oraz Stanisław Wojciechowski. W ostatniej turze głosowano zatem nad dwoma kandydaturami: Maurycego hr. Zamoyskiego i Gabriela Narutowicza. Kandydatura hr. Zamoyskiego była jednak trudna do poparcia przez posłów "Piasta", politycznie zbliżonych do endecji, gdyż był on największym posiadaczem ziemskim, a oba stronnictwa chłopskie były zwolennikami radykalnej reformy rolnej.
Narutowicz prezydentem
O wyborze Narutowicza przesądziły głosy lewicy, mniejszości narodowych oraz PSL "Piast", które, wbrew oczekiwaniom, w ostatniej turze głosowania poparło Narutowicza. W wyniku rozstrzygającego głosowania Gabriel Narutowicz otrzymał 289 głosów, a Maurycy Zamoyski 227.
Zaraz po wyborze Narutowicza prawica rozpoczęła przeciwko niemu kampanię zarzucając mu ateizm, przynależność do masonerii oraz zdobycie urzędu dzięki głosom mniejszości narodowych.
Prawica krytykowała go również za powiązania z Piłsudskim i popieranie polityki Naczelnika Państwa. Przeciwko zaprzysiężeniu elekta endecja wznieciła w Warszawie rozruchy uliczne.
Zaprzysiężenie Gabriela Narutowicza na prezydenta odbyło się 11 grudnia 1922 roku.
W dniu zaprzysiężenia demonstranci próbowali powstrzymać elekta siłą, tarasując ulice prowadzące do gmachu sejmowego. Sytuacja, w której kreowano go na główną postać lewicy, nie odpowiadała Narutowiczowi, który kandydatem PSL "Wyzwolenie" został raczej przez przypadek i próbował odcinać się od brutalnych ataków prawicy.
Śmierć Narutowicza
W pierwszych dniach po zaprzysiężeniu Narutowicz spotkał się z przedstawicielami chadecji i kardynałem Aleksandrem Kakowskim. Liczył się z niemożliwością powołania w Sejmie rządu większościowego, dlatego podjął próbę stworzenia rządu pozaparlamentarnego. Ukłonem w stronę prawicy było też zaproponowanie teki ministra spraw zagranicznych wyborczemu kontrkandydatowi, Maurycemu Zamoyskiemu.
Nie miał jednak szansy na realizację swych planów - kilka dni po objęciu urzędu, 16 grudnia 1922 r., podczas wernisażu wystawy w warszawskiej Zachęcie, Gabriel Narutowicz zginął zastrzelony przez fanatyka - malarza Eligiusza Niewiadomskiego.
Gabriel Narutowicz pochowany został w warszawskiej Bazylice Archikatedralnej Św. Jana Chrzciciela. (PAP)
Anna Kondek
