Legioniści stoją na stanowiskach w okopie pod Rarańczą. Lato 1915 r. Źródło: CAW
Legiony Polskie Józefa Piłsudskiego - pierwsza polska formacja wojskowa w XX w. - powołane zostały 16 sierpnia 1914 r. przez Naczelny Komitet Narodowy. Legiony skupiły w sobie oddziały Strzelca, Drużyny Strzeleckie, Polowe Drużyny Sokoła oraz inne organizacje paramilitarne działające przed I wojną światową głównie na terenie zaboru austriackiego. W czasie I wojny światowej w Legionach służyło około 35-40 tys. żołnierzy. Poległo ok. 3 tysięcy. Order Virtuti Militari otrzymało 1358 żołnierzy Legionów Polskich.
Rok 1914
2 sierpnia
Józef Piłsudski, Komendant Główny oddziałów strzeleckich wysyła rozpoznawczy siedmioosobowy patrol strzelców dowodzony przez Władysława Belinę - Prażmowskiego na teren zaboru rosyjskiego. Po północy 3 sierpnia patrol przechodzi granicę.
3 sierpnia
Piłsudski tworzy z członków Związków Strzeleckich i Polskich Drużyn Strzeleckich liczącą 144 żołnierzy I Kompanię Kadrową. Jej dowódcą zostaje Tadeusz Kasprzycki. Piłsudski mówi: „Wszyscy, co tu jesteście zebrani, jesteście żołnierzami polskimi”.
6 sierpnia
Wymarsz z krakowskich Oleandrów I Kompanii Kadrowej, przekroczenie granicy austriacko - rosyjskiej. Wejście na teren zaboru rosyjskiego.
10-13 sierpnia
Politycy galicyjscy m.in. Juliusz Leo i Leon Biliński rozmawiają w Wiedniu z władzami austriackimi na temat stworzenia polskich oddziałów ochotniczych.
12 sierpnia
I Kompania idąc przez Miechów i Jędrzejów wkracza do Kielc. Żołnierze jej przyjmowani są jednak przez mieszkańców Królestwa chłodno.
12-14 sierpnia
Potyczki strzelców z oddziałami rosyjskimi.
13 sierpnia
Wobec braku rezultatów działalności strzelców – miało nim być wywołanie powstania w Królestwie Polskim – władze austriackie żądają rozwiązania oddziałów strzeleckich lub wcielenia ich do austriackiego pospolitego ruszenia.
16 sierpnia
Ww Krakowie utworzony został przez wszystkie galicyjskie ugrupowania polityczne Naczelny Komitet Narodowy, będący "najwyższą instancją w zakresie wojskowej, skarbowej i politycznej organizacji zbrojnych sił polskich". Pod jego patronatem zaczęto tworzyć Legiony Polskie.
22 sierpnia
Piłsudski wydaje rozkaz do strzelców, w którym zapowiada ich wejście w skład formujących się Legionów.
23 sierpnia
Naczelna Komenda armii austro-węgierskiej (AOK) nadaje oddziałom Piłsudskiego nazwę 1. Pułku Piechoty Legionu Polskiego.
27 sierpnia
Rozkaz austriackiej Naczelnej Komendy o formowaniu Legionu Zachodniego i Legionu Wschodniego.
5 września
1. Pułk Piechoty składa w Kielcach przysięgę na wierność Austro-Węgrom.
25 września
Austriacka Komenda Naczelna powołuje Komendę Legionów z gen. Karolem Trzaską-Durskim na czele.
2 października
Legioniści otrzymują prawa kombatanckie.
9 października
Rozkaz Józefa Piłsudskiego nadający ponad 130 strzelcom stopień oficerski. Oficerami zostają m.in. Kazimierz Sosnkowski, Edward Śmigły-Rydz, Michał Żymierski, Michał Karaszewicz-Tokarzewski.
22 października
Batalion mjr. Edwarda Rydza Śmigłego z 1. Pułku Piechoty Legionów walczy pod Anielinem z trzema batalionami rosyjskimi.
29 października
Pięć batalionów późniejszej II Brygady walczy pod Mołotkowem w Karpatach Wschodnich z dwukrotnie silniejszymi oddziałami rosyjskimi.
15 listopada
Piłsudski zostaje mianowany brygadierem.
grudzień 1914 - styczeń 1915
Reorganizacja 1 Pułku Legionów Polskich w I Brygadę.
22-25 grudnia
Najcięższe w 1914 r. walki 1 Pułku pod Łowczówkiem. Dowodzi płk Kazimierz Sosnkowski.
Rok 1915
8 marca
Rozkaz AOK o formowaniu III Brygady Legionów. Pierwszym jej dowódcą został austriacki oficer płk Wiktor Grzesicki.
kwiecień
Powstaje II Brygada Legionów. Dowódcą zostaje austriacki oficer płk Ferdynand Kuettner.
16-25 maja
Ciężki bój I Brygady pod Konarami. Dziesięciodniowe walki w okolicy Konar były częścią walk pod Opatowem jakie toczyły ze sobą wojska austriackie i rosyjskie.
13 czerwca
Trwająca ok. 15-2- minut szarża dowodzonych przez rtm. Zbigniewa Dunin-Wąsowicza ułanów II Brygady pod Rokitną. Pod prowadzonym z kilku stron ogniem karabinów maszynowych udało się im przedrzeć przez trzy linie rosyjskich okopów, lecz nie udało się pokonać ostatniej, czwartej linii. Podczas szarży z ok. 70 ułanów poległo 15, w tym dowodzący dywizjonem ułanów rtm. Zbigniew Dunin-Wąsowicz. Rany odniosło 27 ułanów, kilku trafiło do niewoli rosyjskiej, gdzie jeden zmarł na skutek odniesionych ran. Tylko sześciu ułanów wróciło konno, w tym czterech rannych.
22 czerwca
Piłsudski otrzymuje austriacki order Żelaznej Korony.
lato-jesień
Legiony liczą ponad 25 tys. żołnierzy, w tym 9,5 tys. w jednostkach liniowych, 6 tys. pomocniczych i 10 tys. tyłowych.
Rok 1916
luty
Na czele Komendy Legionów staje gen. Stanisław Puchalski, zastępując na tym stanowisku gen. Karola Trzaskę-Durskiego.
4-6 lipca
Najkrwawsze ze wszystkich walki Legionów Polskich pod Kostiuchnówką na Wołyniu, w której uczestniczą wszystkie trzy brygady. Bitwa pod Kostiuchnówką była najkrwawszym starciem, jakie stoczyły Legiony Polskie w okresie pierwszej wojny światowej. Trzy legionowe brygady, które pod dowództwem Józefa Piłsudskiego skutecznie odpierały przeważające liczebnie wojska rosyjskie, miały blisko dwa tysiące ofiar śmiertelnych, rannych i zaginionych. Bitwa ta była kulminacją trwającej od jesieni 1915 r. kampanii wołyńskiej przeciwko Rosji i przyczyniła się do umiędzynarodowienia sprawy polskiej przed 1918 r. .
11 lipca 1916
Dowódcą II Brygady zostaje płk Józef Haller.
29 lipca
Józef Piłsudski składa podanie o dymisję z Legionów.
6 sierpnia
Józef Piłsudski ustanawia dla I Brygady odznakę „Za wierną służbę”.
30 sierpnia
Rada Pułkowników, organ doradczy przy Komendzie Legionów wysyła, podpisany m.in. przez Piłsudskiego, memoriał żądający, by NKN oświadczył wobec rządu austriackiego konieczność uznania Legionów za wojsko polskie, które bije się o niepodległość Polski. Memoriał postuluje powołanie tymczasowego rządu polskiego. Żąda też usunięcia z Legionów oficerów austriackich.
20 września
AOK zapowiada przekształcenie Legionów w Polski Korpus Posiłkowy składający się z dwóch dywizji.
27 września
Józef Piłsudski otrzymuje decyzję o dymisji z Legionów.
7 października
Ostatni dzień Legionów na froncie.
18 października
Na konferencji austriacko-niemieckiej zapada postanowienie, że Legiony zostaną przekazane do dyspozycji niemieckiego generała Hansa von Beselera.
5 listopada
Cesarze Niemiec i Austrii proklamują w tzw. Akcie 5 listopada powstanie Królestwa Polskiego. Akt 5 listopada był przejawem realizacji niemieckiej koncepcji Mitteleuropy, która zakładała powstanie na wschód od niemieckich granic systemu państw wasalnych, gospodarczo, politycznie i wojskowo uzależnionych od Berlina, odgradzających Rzeszę od Rosji i odpychających ją od Europy.
koniec listopada
Legiony zostają przetransportowane do Królestwa Polskiego.
1 grudnia
Uroczyste wejście oddziałów legionowych do Warszawy. Było to wydarzenie wyjątkowe; po raz pierwszy od 1831 roku do Warszawy przybyła uzbrojona i umundurowana polska formacja zbrojna. Legiony Polskie zostały oficjalnie powitane przez niemieckie władze wojskowe, a przede wszystkim ludność polską stolicy.
Rok 1917
11 stycznia
Józef Piłsudski otrzymuje nominację na członka Tymczasowej Rady Stanu i staje na czele Komisji Wojskowej.
10 kwietnia
Uroczyste przekazanie formacji legionowych władzom niemieckim. Gen. Beseler zostaje naczelnym dowódcą wojsk Królestwa Polskiego – Polskiej Siły Zbrojnej.
2 lipca
Józef Piłsudski ustępuje z Tymczasowej Rady Stanu.
lipiec
Kryzys przysięgowy. Większość żołnierzy I i III Brygady – mieszkańców Królestwa Polskiego - zgodnie z wolą Piłsudskiego odmawia złożenia przysięgi na braterstwo broni z armiami państw centralnych. Odmawiający przysięgi oficerowie wywodzący się z Królestwa Polskiego zostali internowani w Beniaminowie, podoficerowie i szeregowcy w Szczypiornie. Oficerowie i żołnierze, obywatele Austro-Węgier solidaryzujący się z odmawiającymi przysięgi zostają wcieleni do wojska austriackiego. Żołnierzy II Brygady, którzy postanowili trwać w szeregach przeniesiono do Galicji. II Brygada stała się główną jednostką reaktywowanego Polskiego Korpusu Posiłkowego, znajdującego się pod komendą austriacką.
22 lipca
Niemcy aresztują Józefa Piłsudskiego. Od końca sierpnia 1917 r. więziony był w twierdzy magdeburskiej.
Rok 1918
15-16 lutego
Na wieść o traktacie brzeskim zawartym przez państwa centralne z Ukraińską Centralną Radą, przewidującym, że Chełmszczyzna i część Podlasia wejdzie w skład państwa ukraińskiego, II Brygada pod dowództwem płk Józefa Hallera przebija się przez front na stronę rosyjską pod Rarańczą. Żołnierze, którzy nie zdołali przejść linii frontu, zostali internowani, a potem wcieleni do wojska austriackiego. Ponad 100 żołnierzy postawiono przed sądem za zdradę i bunt. Proces został przerwany a następnie umorzony w październiku 1918 roku.
11 maja
Bój II Brygady pod Kaniowem z oddziałami niemieckimi i jej kapitulacja.
(PAP)
tst/ mjs/ ls/ abe/
