Józef Stalin. Fot. PAP/CAF - archiwum
Według strony rosyjskiej, można mówić o odpowiedzialności za zbrodnię ok. 10 osób z kierownictwa ZSRR (które już nie żyją). Zdaniem Polski, dotyczy to nawet 2 tys. sprawców - nie tylko wydających rozkazy i zabijających, ale też tych, którzy konwojowali jeńców i służyli jako ochrona.
Decyzję o wymordowaniu 14 587 polskich jeńców wojennych z sowieckich obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie oraz ponad 7 300 Polaków przetrzymywanych w więzieniach NKWD na obszarze przedwojennych wschodnich województw Rzeczypospolitej podjęło 5 marca 1940 r. Biuro Polityczne KC WKP(b) na podstawie pisma, które szef NKWD Beria skierował do Stalina.
Oceniając w nim, że wszyscy wymienieni Polacy "są zatwardziałymi, nie rokującymi poprawy wrogami władzy sowieckiej", Beria wnioskował o rozpatrzenie ich spraw w trybie specjalnym, "z zastosowaniem wobec nich najwyższego wymiaru kary - rozstrzelanie". Dodawał, że sprawy należy rozpatrzyć bez wzywania aresztowanych i bez przedstawiania zarzutów, decyzji o zakończeniu śledztwa i aktu oskarżenia.
Powyższe wnioski przedstawione przez szefa NKWD zostały w całości przyjęte, a na jego piśmie znalazły się aprobujące podpisy Stalina, Klimenta Woroszyłowa, Wiaczesława Mołotowa, Anastasa Mikojana, a także ręczna notatka: „Kalinin-za, Kaganowicz-za”. Formalnie wyroki w sprawach polskich jeńców miały być wydawane przez Kolegium Specjalne NKWD, w składzie: Iwan Basztakow, Bogdan Kobułow i Wsiewołod Mierkułow.
Sylwetki członków sowieckiego Politbiura, którzy 5 marca 1940 r. wydali wyrok śmierci na Polaków:
Ławrientij Beria (1899-1953)
Do partii bolszewickiej wstąpił w 1917 r. W czasie wojny domowej w wywiadzie.
Od 1921 r. członek siejącej terror Czeka - Nadzwyczajnych Komisji do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem.
W 1924 r., stojąc na czele gruzińskiej Czeka, brał udział w bezwzględnej pacyfikacji powstania w Gruzji.
W 1931 r. został I sekretarzem KC Gruzji, a w 1932 r. I sekretarzem KC Zakaukaskiej SFRR. Należał do najbardziej zaufanych współpracowników Stalina.
W grudniu 1938 r. zastąpił na stanowisku ludowego komisarza spraw wewnętrznych Nikołaja Jeżowa.
Od 1939 r. był zastępcą członka Biura Politycznego KC WKP(b). Jako szef NKWD Beria ponosi odpowiedzialność za miliony ofiar "czystek", terroru i głodu, w tym za wysiedlenia i represje wobec setek tysięcy obywateli polskich, zamieszkujących w latach 1939-1941 tereny Rzeczypospolitej włączone do Związku Sowieckiego.
Na jego wniosek skierowany do Stalina Biuro Polityczne KC WKP(b)5 marca 1940 r. podjęło decyzję o zamordowaniu 14 587 polskich jeńców wojennych z sowieckich obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie oraz ponad 7 300 Polaków przetrzymywanych w więzieniach NKWD.
W 1941 r. Beria został zastępcą przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych. Podczas wojny, będąc zastępcą przewodniczącego Państwowego Komitetu Obrony, nadzorował działalność bezpieczeństwa, wywiadu, kontrwywiadu i milicji.
Po 1945 r. jako członek Biura Politycznego kontrolował Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego (MGB) i Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (MWD).
W marcu 1953 r. mianowany został ministrem spraw wewnętrznych.
Aresztowany 26 czerwca 1953 r. na Kremlu podczas posiedzenia prezydium rządu. Sądzony przez Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego, oskarżony m.in. o współpracę z obcymi wywiadami, został zdegradowany, skazany na śmierć i stracony.
Łazar Kaganowicz (1893-1991)
W SDPRR od 1911 r. (frakcja bolszewicka). Sekretarz KC w latach 1924-1926 i 1928-1939.
Od 1926 r. był zastępcą, a od 1930 r. członkiem Biura Politycznego KC WKP (b).
W latach 1925-1928 był I sekretarzem Komunistycznej Partii Ukrainy.
Od 1930 do 1935 r. pełnił funkcję I sekretarza Komitetu Moskiewskiego. Od 1935 r. pełnił funkcję komisarza komunikacji, a następnie przemysłu ciężkiego i innych resortów.
Od 1938 r. był również zastępcą przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych. Odegrał bardzo aktywną rolę w czasie Wielkiego Terroru (w latach 1936 - 1938).
W czasie wojny jako członek Państwowego Komitetu Obrony zajmował się reorganizacją komunikacji, był również członkiem rady wojennej kilku frontów.
W 1947 r. został I sekretarzem KC KPU(b). Odwołany z tego stanowiska w wyniku konfliktu z N. Chruszczowem.
W 1956 r. przeciwny ogłoszeniu przez Chruszczowa na XX Zjeździe referatu na temat zbrodni Stalina.
Zwolniony ze stanowisk partyjnych i rządowych, pełnił funkcję dyrektora Uralskiego Kombinatu Potasowego.
W 1961 r., po XXII Zjeździe, wykluczony z KPZR. Jako emeryt mieszkał w Moskwie.
Michaił Kalinin (1873-1946)
W SDPRR od 1898 r. W 1919 r., po śmierci Jakowa Swierdłowa, został przewodniczącym Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego.
Od 1926 r. był członkiem Biura Politycznego KC WKP(b).
W 1938 r. objął stanowisko przewodniczącego Prezydium Rady Najwyższej ZSRR - zwolniony na kilka miesięcy przed śmiercią z powodu choroby. Współodpowiedzialny za "czystki" lat trzydziestych.
Anastas Mikojan (1895-1978)
W SDPRR od 1915 r. Bohater Wojny Domowej. W 1926 r. został zastępcą, a w 1935 r. członkiem Biura Politycznego KC WKP(b).
Od 1926 r. pełnił m.in. funkcję komisarza handlu wewnętrznego i zagranicznego.
Współodpowiedzialny za represje związane z rozpoczętą w 1928 r. masową kolektywizacją wsi oraz "czystki" przeprowadzane w czasie Wielkiego Terroru (1936-1938).
W 1937 r. objął stanowisko wiceprzewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych. Podczas II wojny światowej członek Państwowego Komitetu Obrony.
Od 1955 r. I wicepremier ZSRR. Podczas obrad XX Zjazdu w 1956 r. jako pierwszy wystąpił z krytyką "kultu jednostki".
Należał do najbardziej zaufanych współpracowników I sekretarza KC Nikity Chruszczowa. Był jego specjalnym wysłannikiem m.in. w poufnych misjach w 1956 r. do Polski i na Węgry oraz w 1962 r. w czasie kryzysu kubańskiego.
W 1964 r. został mianowany przewodniczącym Prezydium Rady Najwyższej ZSRR.
Rok później został zwolniony z tej funkcji, a w 1966 r. usunięty z Prezydium KC KPZR.
Wiaczesław Mołotow (wł. Skriabin) (1890-1986)
W SDPRR od 1906 r. Rok później został aresztowany i zesłany do Wołogdy.
Po powrocie z zesłania przyjechał do Petersburga i rozpoczął naukę w Instytucie Politechnicznym. W tym czasie rozpoczął pracę w „Prawdzie”, pierwszej legalnej gazecie bolszewickiej do której pisał artykuły.
Jesienią 1915 r. wszedł w skład Biura Rosyjskiego KC, które powstało w Piotrogrodzie.
W pierwszych dniach rewolucji lutowej należał do wyróżniających się działaczy. W marcu 1917 r. wchodził w skład Komitetu Centralnego oraz Komitetu Wykonawczego Rady Piotrogrodzkiej, był również członkiem redakcji „Prawdy”.
Po powrocie przywódców partii bolszewickiej z zesłania i emigracji jego pozycja polityczna uległa osłabieniu.
W 1918 r. objął kierownictwo Rady Gospodarki Narodowej Regionu Północnego. Rok później nadzorował odbudowę gospodarki na Powołżu, a następnie został skierowany na Ukrainę.
W latach 1921-1934 był sekretarzem KC. Od 1921 r. zastępcą, a od 1926 r. członkiem Biura Politycznego KC WKP(b).
W latach dwudziestych należał do najbliższych współpracowników Stalina, biorąc udział u jego boku w walce z opozycją trockistowską, a następnie zinowiewowską.
W 1930 r., po dymisji Aleksieja Rykowa, został przewodniczącym Rady Komisarzy Ludowych.
W latach 1937 – 1938 brał aktywny udział w masowych represjach, będąc inicjatorem wielu aresztowań, m.in. w aparacie Rady Komisarzy Ludowych. Niejednokrotnie osobiście obok nazwisk osób aresztowanych dopisywał adnotacje oznaczające natychmiastowe rozstrzelanie.
Od maja 1939 r. pełnił dodatkowo funkcję komisarza spraw zagranicznych.
W maju 1941 r. na stanowisku przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych zastąpił go Stalin. Mołotow został jego pierwszym zastępcą.
Podczas wojny był zastępcą przewodniczącego Państwowego Komitetu Obrony oraz członkiem Kwatery Głównej.
Po 1945 r. utracił swoją pozycję. Zdymisjonowany ze stanowiska komisarza spraw zagranicznych.
Po śmierci Stalina ponownie objął kierownictwo Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
W 1956 r. przeciwstawił się Chruszczowowi, chcąc pozbawić go przywództwa w partii. Odsunięty na drugi plan, objął funkcję ambasadora w Mongolii, a następnie został przedstawicielem ZSRR w Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej.
W 1961 r. wykluczony z KPZR i emerytowany. Członkostwo w partii przywrócił mu w 1985 r. Konstantin Czernienko.
Stalin (Dżugaszwili) Josif (1878-1953)
W SDPRR od 1898 r. Uczestnik rewolucji 1905 r. Kilkakrotnie aresztowany i zsyłany przez władze carskie. Członek redakcji "Prawdy" i innych pism bolszewickich.
W latach 1913-1917 przebywał na zesłaniu na Syberii. Do Piotrogrodu powrócił po rewolucji lutowej.
Należał do organizatorów zbrojnego przewrotu bolszewickiego i rewolucji październikowej.
W Radzie Komisarzy Ludowych od 1917 do 1922 r. pełnił m.in. funkcję komisarza do spraw narodowościowych.
W latach 1919-1953 był członkiem Biura Politycznego KC RKP(b), następnie WKP(b) i KPZR.
W czasie wojny polsko-sowieckiej był członkiem Rady Wojennej Frontu Południowo-Zachodniego.
Od 1922 r. sekretarz generalny KC partii komunistycznej.
W następnych latach kolejno eliminował wszystkich konkurentów do przejęcia władzy po zmarłym w 1924 r. Leninie, m.in. Trockiego, Bucharina, Rykowa, Zinowiewa i Kamieniewa.
Od 1928 r. zaczął wprowadzać program industrializacji i masowej kolektywizacji, którego realizacja przyniosła śmierć milionom ludzi - ofiarom głodu, terroru i deportacji.
W okresie Wielkiego Terroru (1936-1938) osiągnął w Związku Sowieckim praktycznie władzę absolutną, opartą na strachu i represjach.
W sierpniu 1939 r. podpisał sojusz z III Rzeszą, którego konsekwencją była m.in. agresja na Polskę 17 września 1939 r. i wspólny jej rozbiór dokonany z Adolfem Hitlerem.
W maju 1941 r. został przewodniczącym Rady Komisarzy Ludowych.
Po ataku Niemiec na ZSRR w czerwcu 1941 r. objął zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi - był Naczelnym Dowódcą i komisarzem obrony. Ponadto stał na czele Głównego Komitetu Obrony oraz Kwatery Głównej.
Podczas wojny zawarł sojusz z zachodnimi aliantami. Uczestniczył w konferencjach w Teheranie, Jałcie i Poczdamie, w czasie których Wielka Trójka podjęła szereg ustaleń dotyczących strategicznego współdziałania w końcowej fazie wojny oraz zasad ładu politycznego na świecie po jej zakończeniu. Jedną z ich konsekwencji była zgoda zachodnich sojuszników Kremla na podporządkowanie Europy Środkowo-Wschodniej totalitarnemu imperium sowieckiemu.
W 1945 r. mianowany został generalissimusem.
Po zakończeniu II wojny światowej nadal posiadał w ZSRR pełnię władzy, ograniczając do minimum rolę formalnie najwyższych władz partyjnych i państwowych.
W Związku Sowieckim wciąż stosował bezwzględny terror, organizując np. masowe deportacje całych narodów, m.in. Czeczenów, Inguszów, Tatarów, którzy na jego rozkaz byli zsyłani na Syberię i do Kazachstanu.
Był jednym z największych zbrodniarzy XX wieku. Zmarł w wieku 74 lat 5 marca 1953 r. o godz. 21.50 czasu moskiewskiego. Wezwani lekarze stwierdzili wylew krwi do mózgu.
Kliment Woroszyłow (1881-1969)
W SDPRR od 1903 r. W czasie wojny domowej pełnił m.in. funkcję członka Rady Wojennej 1 Armii Konnej.
W 1925 r., po śmierci Michaiła Frunzego, objął stanowisko komisarza obrony.
Od 1926 r. był członkiem Biura Politycznego KC WKP (b). W 1935 r. uzyskał stopień marszałka Związku Sowieckiego.
Ponosi współodpowiedzialność za przeprowadzane w czasach stalinowskich "czystki", przede wszystkim w wojsku.
W 1940 r., po wojnie fińskiej, został odwołany z Komisariatu Obrony i mianowany zastępcą przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych.
W czasie II wojny światowej wchodził w skład Państwowego Komitetu Obrony i Kwatery Głównej.
Po 1945 r. odsuwany na dalszy plan. W 1953 r., po śmierci Stalina, został przewodniczącym Prezydium Rady Najwyższej ZSRR. W 1960 r. odwołany ze wszystkich stanowisk.
Kolegium Specjalne NKWD - powołane na podstawie decyzji z 5 marca 1940 r., mające formalnie wydawać wyroki w sprawach polskich jeńców:
Iwan L. Basztakow - naczelnik I Specwydziału Specjalnego NKWD ZSRR
Bogdan Z. Kobułow - jeden z zastępców ludowego komisarza spraw wewnętrznych Ł. Berii
Wsiewołod N. Mierkułow - jeden z zastępców ludowego komisarza spraw wewnętrznych Ł. Berii.
Pracownicy Zarządu NKWD do spraw Jeńców Wojennych i Internowanych:
Piotr Soprunienko - naczelnik zarządu
Siemion Niechoroszew - komisarz zarządu
Iwan Chochłow - zastępca naczelnika zarządu
Josaf Połuchin - zastępca naczelnika zarządu
Mark Słucki - zastępca naczelnika zarządu
Nikołaj Worobjow - zastępca naczelnika zarządu
(PAP)
mjs
