Papież Jan Paweł II przez ponad 26 lat pontyfikatu ogłosił czternaście encyklik. Ich fundamentem jest nauczanie Soboru Watykańskiego II, którego realizację uczynił ważnym zadaniem swej posługi apostolskiej.
Encyklika to pismo w formie listu papieża do biskupów i wiernych całego świata. Porusza najistotniejsze problemy z zakresu doktryny wiary, organizacji Kościoła, życia chrześcijańskiego, kultu oraz w kwestiach społecznych. Początkami sięga czasów apostolskich, gdy Piotr, Paweł, Jakub czy Jan kierowali listy do poszczególnych Kościołów lokalnych.
Po raz pierwszy terminu "encyklika" użył papież Marcin I w VII wieku. Od czasów Benedykta XIV tytuły encyklik wyznaczają pierwsze słowa tekstu zapowiadające podjętą problematykę.
"Redemptor hominis" ("Odkupiciel człowieka") - to pierwsza, programowa encyklika ogłoszona przez Jana Pawła II w marcu 1979 r. Program swego pontyfikatu papież streścił w zdaniu: "człowiek jest pierwszą i podstawową drogą Kościoła". W tym dokumencie papież podkreślił "niezbywalną godność i wartość każdej osoby ludzkiej bez względu na jej wyznanie czy kulturę". Jak napisał, każdy znajduje prawdziwą i niezbywalną godność w Chrystusie. "Człowiek odnajduje w nim swoją właściwą wielkość, godność i wartość swego człowieczeństwa" - podkreślił papież.
"Dives in misericordia" ("O Bożym miłosierdziu") - encyklika z listopada 1980 r. poświęcona jest w głównej mierze znaczeniu problematyki miłosierdzia bożego i moralności chrześcijańskiej. Jak napisał Jan Paweł II, boże miłosierdzie "w swoim właściwym i pełnym kształcie objawia się jako dowartościowanie, jako podnoszenie w górę, jako wydobywanie dobra spod wszelkich nawarstwień zła, które jest w świecie i człowieku".
"Laborem exercens" ("O pracy ludzkiej") - w dokumencie z września 1981 r. zawarta jest analiza problematyki pracy ludzkiej we współczesnym świata. Papież przedstawia ideę pierwszeństwa osoby ludzkiej wobec rzeczy i samej pracy, która - według Jana Pawła II - winna być środkiem utrzymania i pomnażania dobrobytu kraju oraz samorealizacji człowieka. Papież omawia też uprawnienia pracowników oraz rolę i zadania związków zawodowych.
"Slavorum Apostoli" ("Apostołowie Słowian", poświęcona dziełom misyjnym Kościoła) - w tej encyklice z czerwcu 1985 r. papież ukazuje misyjne i kulturowe znaczenie dzieła Cyryla i Metodego dla współczesnego Kościoła i świata. Wskazuje na związek między wiarą i kulturą. Przedstawia sposoby pokonywania podziałów między narodami i Kościołami chrześcijańskimi. Rysuje wizję powszechności Kościoła, obejmującego różne tradycje kulturowe z poszanowaniem ich odrębności.
"Dominum et Vivificantem" ("O Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata") - w kolejnej encyklice ogłoszonej w maju 1986 r. papież nawiązuje do wiary Kościoła sformułowanej na Soborze Powszechnym w Konstantynopolu w 381 r. i wyznawanej do dzisiaj w Credo: "Wierzę w Ducha Świętego, Pana i Ożywiciela". Jest on dopełnieniem Ojca i Syna. To Duch Święty - nauczał - pozwala człowiekowi dostrzec grzech. "+Przekonanie o grzechu+ staje się równocześnie przekonaniem o tym, że grzech może być odpuszczony, a człowiek może odzyskać poczucie godności umiłowanego dziecka bożego".
"Redemptoris Mater" ("Matka Odkupiciela") - w wydanej w marcu 1987 r. encyklice Jan Paweł II ukazuje centralne miejsce i rolę Maryi w Kościele. W dokumencie tym papież wskazał na znaczącą rolę kobiety w Kościele.
"Sollicitudo rei socialis" ("Troska o sprawy społeczne") - w encyklice wydanej w grudniu 1987 r. papież koncentruje się na kwestiach społecznych. Encyklika ta zachęca do angażowania się w kształtowanie stosunków społecznych zgodnie z zasadą solidarności, a nie przez eliminację przeciwników politycznych czy przemoc. Solidarność - według papieża - to "mocna i trwała wola angażowania się na rzecz dobra wspólnego, czyli dobra wszystkich i każdego". Jan Paweł II pisze też o zagrożeniach życia ludzkiego i pokoju w wyniku podziałów na wrogie bloki polityczne. Akcentuje konieczność uwzględnienia w posłudze Kościoła osób cierpiących niedostatek materialny i duchowy.
"Redemptoris Missio" ("Misja Odkupiciela") - dokument z grudnia 1990 r. - omawia teologiczne podstawy ewangelizacji. Jan Paweł II charakteryzuje współczesną działalność misyjną; wskazuje, że powinna ona obejmować m.in. środowiska imigrantów, młodzież, skupiska biedy, wielkie miasta.
"Centesimus annus" ("W setną rocznicę encykliki +Rerum Novarum") - encyklika ogłoszona w maju 1991 r. poświęcona jest załamaniu się ideologii marksistowskiej i upadkowi systemu komunistycznego. Jan Paweł II rozwija główne tezy katolickiej nauki społecznej w aspekcie upadku doktryn totalitarnych. Uznając osiągnięcia gospodarcze kapitalizmu, zwraca uwagę na zagrożenie wartości etycznych, wynikające z zasad liberalizmu.
"Veritatis splendor" ("Blask prawdy") - ogłoszona w sierpniu 1993 r. omawia zagadnienia moralne. Encyklika ukazuje oparte na Piśmie Świętym, a także tradycji, racje moralnego nauczania Kościoła. Papież podkreśla w dokumencie nierozerwalny związek między wiarą i moralnością oraz między wolnością i prawdą.
"Evangelium vitae" ("Ewangelia życia") - w dokumencie opublikowanym w marcu 1995 r. Jan Paweł II broni wartości, a także nienaruszalności życia ludzkiego. Wykłada w niej i rozwija znane stanowisko Kościoła w sprawie aborcji i eutanazji oraz zajmuje się szczegółowo naturalnymi metodami planowania rodziny, zachęcając do ich stosowania. Występuje przeciwko eksperymentom biologicznym i genetycznym na człowieku, sprzecznym z "Bożym zamysłem".
"Ut unum sint" ("Abyśmy byli jedno") - encyklika ogłoszona w grudniu 1995 r. poświęcona jest działalności ekumenicznej. Papież omawia w niej zagadnienia dialogu katolików z chrześcijanami prawosławnymi i protestanckimi na temat zjednoczenia Kościoła chrześcijańskiego.
"Fides et ratio" ("Wiara i rozum") - ogłoszona w kwietniu 1998 r. ukazuje relacje zachodzące między wiarą i rozumem. "Filozofia otwarta na tajemnicę i na jej objawienie może dopomóc teologii w zrozumieniu, że mądrość treści wiary sprzyja godności człowieka i jego rozumowi" - napisał Jan Paweł II.
"Ecclesia in Eucharistia" ("O Eucharystii w życiu Kościoła" - to ostatnia encyklika Jana Pawła z kwietnia 2003 r. Papież podkreśla w niej, że "Kościół żyje dzięki Eucharystii. Ta prawda wyraża nie tylko doświadczenie wiary, ale zawiera w sobie istotę tajemnicy Kościoła". Papież odpowiada na nurtujące wielu chrześcijan pytanie, czy jest zgodne z nauką Kościoła wspólne sprawowanie Eucharystii przez różne Kościoły chrześcijańskie (np. przez katolików i prawosławnych lub katolików i protestantów).
Stanisław Karnacewicz (PAP)
skz/ mow/
