Krystian Lupa uznawany jest za jednego z najwybitniejszych współczesnych polskich reżyserów; należy do artystów wszechstronnych - zajmuje się też scenografią, grafiką, jest autorem teatralnych scenariuszy i adaptacji, tłumaczem i pedagogiem.
Urodził się 7 listopada 1943 roku w Jastrzębiu Zdroju. Zanim zaangażował się w działalność teatralną, studiował na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Wkrótce jednak porzucił ten kierunek studiów i zdał egzaminy do krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Dyplom na Wydziale Grafiki uzyskał w 1969 roku. Później przez dwa lata studiował reżyserię w łódzkiej Państwowej Wyższej Szkole Filmowej Telewizyjnej i Teatralnej. W 1973 roku dostał się na Wydział Reżyserii Dramatu Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie (do 1977).
W czasie studiów Lupa miał okazję poznać Konrada Swinarskiego. Uczęszczał do niego na zajęcia z analizy dramatów oraz asystował przy realizacji "Hamleta" w Starym Teatrze. To właśnie od Swinarskiego uczył się pracy z aktorem. Ogromny wpływ na Krystiana Lupę miał również teatr Tadeusza Kantora.
Początkowo związany był z Teatrem im. Norwida w Jeleniej Górze, później, od 1984 roku - ze Starym Teatrem w Krakowie. Swoje spektakle realizował także m.in. w Teatrze Polskim we Wrocławiu, Teatrze Dramatycznym w Warszawie i Teatrze Rozmaitości w Warszawie.
Twórczość Lupy
Lupa określa relację aktor-widz jako relację przeciwników. "Aktor postanawia traktować widza jako powiernika (...) albo - jak przeciwnika, którego trzeba zdobyć" - mówił w 2009 roku podczas wykładu w ramach cyklu "Wiedzieć, żeby być", przygotowywanego w Nowym Teatrze Krzysztofa Warlikowskiego. W opinii Lupy, właśnie traktowanie widza przez aktora jako przeciwnika jest w teatrze "na porządku dziennym" i jest tak "za każdym razem, każdego wieczoru, kiedy aktor staje na scenie".
Wiele jego spektakli zalicza się do najważniejszych przedstawień w historii współczesnego teatru polskiego. Są to m.in.: "Pragmatyści" Stanisława Ignacego Witkiewicza, "Marzyciele" Roberta Musila (1988), czy "Immanuel Kant" Thomasa Bernharda (1996).
Wyreżyserował też m.in. "Lunatyków. Escha, czyli Anarchię" (1995) - adaptację drugiej części powieści Austriaka Hermanna Brocha pt. "Lunatycy", "Braci" (1988) - spektakl na podstawie "Braci Karamazow" Fiodora Dostojewskiego, "Factory 2" (2008) - spektakl według własnego scenariusza inspirowany życiem i twórczością Andy'ego Warhola, a także "Kalkwerk" (1992), "Wymazywanie" (2001), "Persona. Marilyn" (2009),"Persona. Ciało Simone" (2010), "Miasto snu (2012).
Jest autorem zbioru szkiców "Utopia i jej mieszkańcy" (1994) oraz tomów prozy - "Labirynt" (2001), "Podglądania" (2003) i "Utopia 2. Penetracje" (2003), w których znalazły się fragmenty od lat prowadzonych przez Lupę dzienników.
Lupa i Stary Teatr
Krystian Lupa był wielokrotnie nagradzany w Polsce i za granicą; otrzymał m.in. nagrodę im. Konrada Swinarskiego (nagroda przyznawana przez miesięcznik "Teatr") za reżyserię przedstawienia "Marzyciele" Roberta Musila w Starym Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie (sezon 1987/1988), nagrodę im. Leona Schillera (1992) oraz - jako pierwszy Polak - Europejską Nagrodę Teatralną (2009), nazywanej również teatralnym Oscarem.
Realizacje sceniczne Lupy nagradzano wielokrotnie na festiwalach i konfrontacjach teatralnych. Wśród najważniejszych wyróżnień znajdują się: Grand Prix - Nagroda Krytyków Francuskich za najlepszy spektakl zagraniczny we Francji w sezonie 1998/99 dla przedstawienia "Lunatycy" (1999), przygotowany z artystami Starego Teatru w Krakowie, nagrodę Sekcji Krytyków ITI za popularyzację polskiej kultury teatralnej za granicą (2000); Austriacki Krzyż Zasługi (2001); francuski Order Sztuk Pięknych i Nauk Humanistycznych (2002). (PAP)
agz/ ls/
