Urodził się 31 października 1930 r. w Warszawie. W latach 1949-1954 studiował na Uniwersytecie Warszawskim literaturę polską i filozofię. Po studiach był asystentem w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk (1952-1957) i w Katedrze Estetyki UW (1958-1959). Pracował też w redakcji "Twórczości" (1957-1961 i 1969-1981).
Członek Związku Literatów Polskich (1957-1983) oraz polskiego Pen Clubu (od 1958). W okresie 1957-1958 należał do Klubu Krzywego Koła. Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych został stypendystą Fundacji Forda. Zapraszany był m.in. przez uniwersytety Columbia, Yale, Northern, Illinois czy Kalifornijski Uniwersytet w Davis. Wykładał też przez pewien czas literaturę polską na Uniwersytecie w Berkeley.
W 1970 r. obronił pracę doktorską z filozofii, a w 1977 r. w IBL PAN pracę habilitacyjną z literaturoznawstwa na temat biografii Josepha Conrada.
Podpisał List 101 z 31 stycznia 1976 do Sejmowej Komisji Konstytucyjnej przeciwko projektowanym zmianom w Konstytucji PRL.
W 1976 r. był współzałożycielem tajnego Polskiego Porozumienia Niepodległościowego. Od 1980 r. członek i doradca NSZZ "Solidarność".
W październiku 1981 r. wyjechał do Oksfordu przygotowywać angielskie wydanie biografii Josepha Conrada. Po ogłoszeniu stanu wojennego pozostał na emigracji, uzyskując azyl polityczny.
Najder w Radiu Wolna Europa
W kwietniu 1982 r. objął stanowisko dyrektora Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, które zajmował do 1987 r.
28 maja 1983 r. Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego skazał oskarżonego o szpiegostwo Najdera zaocznie na karę śmierci oraz kary dodatkowe: pozbawienia praw publicznych na zawsze i konfiskatę mienia w całości.
W uzasadnieniu wyroku sąd stwierdzał: "Obiektywnie stwierdzić należy, że nie ma dowodów na to, że oskarżony Najder współpracował z wywiadem amerykańskim od 25 lat, choć praktycznie nie jest to wykluczone". Po uprawomocnieniu się wyroku - przewodniczący Rady Państwa Henryk Jabłoński nie skorzystał z prawa łaski - Zdzisławowi Najderowi odebrano polskie obywatelstwo. Wyrok uchylono w 1989 r.
W latach 1987-89 Najder pracował w redakcji miesięcznika "Kontakt".
Po powrocie na stałe do kraju w roku 1990 przewodniczył Komitetowi Obywatelskiemu przy Lechu Wałęsie, a w latach 1991-92 Krajowemu Komitetowi Obywatelskiemu. Od 1991 do 1993 r. pełnił funkcję przewodniczącego Klubu Atlantyckiego.
Najder, doradca Olszewskiego
W 1992 r. został szefem doradców premiera Jana Olszewskiego.
14 czerwca 1992 r. ukazała się informacja, z powołaniem na kancelarię Lecha Wałęsy, że w najbliższym otoczeniu premiera Olszewskiego znajduje się osoba, która była agentem SB o pseudonimie "Zapalniczka". Pojawiły się pogłoski, że osobą tą jest Zdzisław Najder. Następnego dnia Zdzisław Najder w wywiadzie dla RWE przyznał, że w 1958 r. "samodzielnie zgodził się" na "dłuższe rozmowy" z SB, które miały na celu "wprowadzenie SB w błąd i ukrywanie tego, co rzeczywiście robili moi przyjaciele (...) i co robiłem ja sam".
Prof. Paweł Machcewicz i prof. Andrzej Paczkowski w artykule "Tajny agent", zamieszczonym w "Rzeczpospolitej" w październiku 2005 r., pisali: "Zachowana dokumentacja nie potwierdza wersji o prowadzeniu gry z SB, którą Najder przedstawiał w 1992 r. (...) Wygląda na to, że wersja o grze była racjonalizacją działań, do których sam miał stosunek negatywny".
Zdzisław Najder był pomysłodawcą i stał na czele projektu „Węzły pamięci”, który ma na celu przypomnienie wielokulturowej i wieloetnicznej spuścizny II RP. Inspiracją dla projektu był cykl „Lieux de memoire” francuskiego historyka Pierre Nora. Prace nad projektem trwały od czerwca 2010 roku, i koordynowane były przez Muzeum Historii Polski we współpracy z Fundacją Węzły Pamięci.
Efektem projektu jest książka „Węzły pamięci niepodległej Polski” wydana przez Muzeum Historii Polski, Fundację Węzły Pamięci i Wydawnictwo Znak w 2014 roku.
Od 1994 r. Zdzisław Najder, jako światowej sławy autorytet w dziedzinie twórczości Josepha Conrada i autor jego biografii ("Joseph Conrad: A Chronicle") był prezesem Polskiego Towarzystwa Conradowskiego.
Zmarł 15 lutego 2021 r. w Warszawie.
(PAP)
mjs/ ls/
