Przyłączenie Okręgu Kłajpedy do Niemiec: wyładunek żołnierzy niemieckiego korpusu ekspedycyjnego w porcie. 23.03.1939 – 24.03.1939. Fot. NAC
85 lat temu, 23 marca 1939 roku, Niemcy zajęły autonomiczny okręg Kłajpedy na Litwie. Po wchłonięciu Austrii, Sudetów, Czech i Moraw była to kolejna terytorialna zdobycz III Rzeszy i zarazem ostatnia dokonana bez użycia siły. Dominującą większość Kłajpedy stanowiła ludność niemiecka.
Polska oparła się niemieckim żądaniom przyłączenia Wolnego Miasta Gdańska do Niemiec i budowy eksterytorialnego korytarza komunikacyjnego przez Pomorze do Prus Wschodnich, co spowodowało niemiecką agresję zbrojną.
„Doświadczenie Kłajpedy było ważne nie tylko dla Litwy, lecz i całego regionu Europy Środkowo-Wschodniej. Wskazywało ono raz jeszcze, że hitleryzm w swej ekspansji szukał i odnajdywał słabsze, i dogodne miejsca, do których przenikał. Następnie, przy pomocy miejscowych sił rozsadzał miejscowy porządek, torując drogę dla ekspansji Niemiec hitlerowskich. Kłajpeda może służyć za modelowy przykład takiego rodzaju postępowania” - pisał Piotr Łossowski w książce „Kłajpeda kontra Memel”. Memel to niemiecka nazwa Kłajpedy.
Na mocy traktatu wersalskiego, część Prus Wschodnich, nazywana Małą Litwą, której głównym miastem była Kłajpeda, została wyodrębniona jako tzw. Kraj Kłajpedy, administrowany przez Ententę, w praktyce przez Francuzów.
Ribbentrop oświadczył Urbsysowi, że „w Kłajpedzie wytworzyła się taka sytuacja, iż w każdej chwili przelana może być krew niemiecka”. Wówczas – mówił – armia niemiecka natychmiast ruszy na Litwę. „A gdzie się wówczas zatrzyma – groził Ribbentrop – tego z góry nikt nie może przewidzieć. Jedyne wyjście dla Litwy – to niezwłoczne oddanie Kraju Kłajpedzkiego Niemcom”. Ribbentrop krzycząc na litewskiego ministra, domagał się jego natychmiastowej odpowiedzi.
Za tym rozwiązaniem opowiadali się polscy delegaci na konferencji wersalskiej, Roman Dmowski i Ignacy Jan Paderewski, liczący na osłabienie Niemiec i przyznanie Polsce udogodnień w Kłajpedzie, porcie morskim.
W Kraju Kłajpedy zamieszkiwali Niemcy, stanowiący dominującą większość w Kłajpedzie oraz Litwini. Według spisu z 1920 roku język niemiecki deklarowało 71 tys. mieszkańców, litewski 67 tysięcy. Jednak w kolejnych wyborach do lokalnego sejmiku przygniatającą liczbę posłów stanowili Niemcy.
Odzyskanie Kraju Kłajpedy – tak samo jak Wilna i Wileńszczyzny - stało się naczelnym celem litewskiej polityki zagranicznej. W 1921 r. sejm litewski podjął uchwałę o przyłączeniu Kraju Kłajpedy do Litwy. Miał on uzyskać autonomię.
Prof. W. Mędrzecki: kwiecień 1919 r. to początek gry o Wilno
10 stycznia 1923 oddziały litewskie przestawiające się jako powstańcza armia – wśród Litwinów było najwięcej ubranych po cywilnemu żołnierzy oraz członków paramilitarnej organizacji szaulisów - wkroczyły do Kraju Kłajpedy. Doszło do potyczek ze stacjonującymi tam wojskami francuskimi. Konferencja Ambasadorów Ententy zażądała wycofania się Litwinów z Kraju Kłajpedy – bezskutecznie.
Ostatecznie Francja i Anglia szybko pogodziły się z wcieleniem Kraju Kłajpedy do Litwy. Wojska francuskie zostały wycofane. Dla Litwy zajęcie Kłajpedy miało wielkie znaczenie gospodarcze - uzyskiwała dzięki temu dostęp do morza i port.
W 1924 roku została zawarta konwencja między Litwą a Wielką Brytanią, Francją, Włochami i Japonią stanowiąca, że Kłajpeda wraz z okręgiem będzie autonomiczną częścią Litwy.
Jak pisze Piotr Łossowski w książce „Kłajpeda kontra Memel”, po dojściu Hitlera do władzy, ruch narodowosocjalistyczny zaczął się szybko rozprzestrzeniać w Kraju Kłajpedy. Mieszkający tam Niemcy liczyli na zjednoczenie z III Rzeszą.
Litwini energicznie przeciwstawiali się nazistom. Nastąpiły aresztowania ich przywódców nazistowskich, odbyły się procesy. Jednocześnie zaczęto prowadzić politykę lituanizacyjną, co wywoływało opór Niemców i zaostrzyło konflikt.
W 1938 roku III Rzesza zażądała zniesienia w Kraju Kłajpedy stanu wojennego i uwolnienia Niemców skazanych za przygotowywanie planów oderwania Kłajpedy od Litwy. Władze litewskie spełniły te postulaty, co tylko rozzuchwaliło III Rzeszę i Niemców mieszkających w Kraju Kłajpedy. Zaczęły się napady na Litwinów, a także na Żydów.
„Doświadczenie Kłajpedy było ważne nie tylko dla Litwy, lecz i całego regionu Europy Środkowo-Wschodniej. Wskazywało ono raz jeszcze, że hitleryzm w swej ekspansji szukał i odnajdywał słabsze, i dogodne miejsca, do których przenikał. Następnie, przy pomocy miejscowych sił rozsadzał miejscowy porządek, torując drogę dla ekspansji Niemiec hitlerowskich. Kłajpeda może służyć za modelowy przykład takiego rodzaju postępowania” - pisał Piotr Łossowski w książce „Kłajpeda kontra Memel”.
20 marca 1939 r. w Berlinie doszło do spotkania ministra spraw zagranicznych III Rzeszy Joachima von Ribbentropa z szefem litewskiej dyplomacji Jouzasem Urbsysem. Ribbentrop oświadczył Urbsysowi, że „w Kłajpedzie wytworzyła się taka sytuacja, iż w każdej chwili przelana może być krew niemiecka”. Wówczas – mówił – armia niemiecka natychmiast ruszy na Litwę. „A gdzie się wówczas zatrzyma – groził Ribbentrop – tego z góry nikt nie może przewidzieć. Jedyne wyjście dla Litwy – to niezwłoczne oddanie Kraju Kłajpedzkiego Niemcom”. Ribbentrop krzycząc na litewskiego ministra, domagał się jego natychmiastowej odpowiedzi. (P. Łossowski „Litwa”)
21 marca 1939 roku Hitler wydał rozkaz zajęcia Kłajpedy. Litwa ugięła się przed niemieckim ultimatum, nie chcąc wojny. W nocy z 22 na 23 marca podpisany został układ niemiecko-litewski o wcieleniu Kraju Kłajpedy przez Niemcy. 23 marca wojska niemieckie wkroczyły do Kłajpedy. Do miasta przybył Hitler. Państwa europejskie nie zareagowały na kolejną aneksję dokonaną przez III Rzeszy.
„W Polsce zaabsorbowanej własnymi kłopotami, echo zaboru Kłajpedy było silniejsze. Gazety pisały o tym wydarzeniu pod wielkimi tytułami. Zwracano uwagę na wynikające stąd zagrożenia dla Polski, wskazywano, że kolej teraz może przyjść na Gdańsk. W różny sposób uzewnętrzniały się wówczas nastroje solidarności i przyjaźni dla Litwy” - pisał Piotr Łossowski. (PAP)
tst/ ls/ krf/
