Tablicę upamiętniającą ponad 600-letnią pracę górników rud żelaza w okolicach Częstochowy odsłonięto na gmachu tamtejszego magistratu. Budynek przy ul. Śląskiej powstał w połowie XX w. - pierwotnie dla instytucji związanych z tą gałęzią górnictwa.
Tablica umieszczona na ścianie obecnego urzędu miasta przypomina, że gmach został wzniesiony z Funduszy Kopalnictwa Rud Żelaza w latach 1947-1951. Do 1961 r. miały w nim swoją siedzibę Centralny Zarząd Kopalnictwa Rud Żelaza, Biuro Projektów Kopalnictwa Rud, Przedsiębiorstwo Budowy Kopalń Rud oraz Okręgowy Urząd Górniczy.
„Tablicę tę wykonano dla uhonorowania ponad 600-letniej pracy górników w regionie częstochowskim” - głosi umieszczony na tablicy napis. Jak poinformował we wtorek częstochowski magistrat, inicjatorem jej wmurowania był tamtejszy Oddział Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Górnictwa.
Organizacja ta m.in. współpracowała z Muzeum Częstochowskim przy ponownym uruchomieniu wystawy w podziemnych korytarzach wydrążonych w latach 1974–1976 w Parku im. ks. Stanisława Staszica – u stóp Jasnej Góry. Odnowione staraniem środowisk górniczych Muzeum Górnictwa Rud otwarto wiosną 2008 r. Krótko później znalazło się na Szlaku Zabytów Techniki Woj. Śląskiego.
Część naziemna tej ekspozycji mieści się w pawilonie wzniesionym w 1908 r. na częstochowską Wystawę Przemysłowo-Rolniczą. W podziemnych korytarzach odtworzono m.in. chodniki górnicze w obudowie drewnianej i stalowej, komorę pomp oraz rekonstrukcję przodka z maszynami górniczymi. W chodnikach i komorach ustawiono oryginalne maszyny i środki transportu.
W sali wystawowej prezentowane są historia górnictwa na tym terenie i ciekawostki techniczne. Przedstawiono historyczne narzędzia i metody wydobywania rudy żelaza, maszyny służące w przeszłości górnikom, a także m.in. lampy górnicze oraz minerały. W placówce można też obejrzeć film poświęcony dziejom miejscowego górnictwa.
Według rysu historycznego przygotowanego przez Muzeum Górnictwa Rud złoża rudy żelaza na Częstochowskim Obszarze Rudonośnym występują wzdłuż zachodniego stoku pasma Jury. Ciągną się od Zawiercia po Wieluń, obejmując powierzchnię ok. 800 km kw. Od zachodu warstwy rudonośne wynurzają się na powierzchnię, na wschodzie zstępują pod utwory wapienne. Podstawowym sposobem wykorzystywania rud było wytapianie z nich żelaza - wraz z kopalnictwem rozwijało się hutnictwo i kuźnictwo.
Zgodnie z informacjami Szlaku Zabytów Techniki Woj. Śląskiego rudę darniową pozyskiwano tam już we wczesnym średniowieczu; pierwsze wzmianki źródłowe pochodzą z XIV w. Przez stulecia rudę wydobywano metodą odkrywkową, na przełomie XVIII i XIX wieku zaczęto kopać szyby i chodniki.
Rozwojowi górnictwa rud i towarzyszącego mu hutnictwa sprzyjały prace Stanisława Staszica oraz polityka władz Królestwa Kongresowego. Z czasem powstały oparte na miejscowych surowcach huty w Blachowni oraz Częstochowie. Częstochowskie muzeum przypomina, że w okresie dwudziestolecia międzywojennego z Częstochowskiego Obszaru Rudonośnego pochodziło 80 proc. rud żelaza wydobytych w Polsce. Od początku XX w. między miejscowościami Poraj (przy linii kolejowej nr 1) oraz Koniecpol powstawały sieci kolei wąskotorowych obsługujące tamtejsze kopalnie i huty.
Po II wojnie światowej od 1951 r. zachodziły zmiany, które przyczyniły się do wydajniejszej, bezpieczniejszej i lżejszej pracy w częstochowskich kopalniach. Powstało przedsiębiorstwo geologiczno-wiertnicze zajmujące się pracami związanymi z poszukiwaniem i badaniem rud żelaza. Biuro projektów zajmowało się zagadnieniami technicznymi i opracowywało modele kopalń. Przedsiębiorstwo budowy kopalń wykonywało roboty montażowe i budowlane.
Ogółem w latach powojennych wybudowano 20 kopalń i pięć zakładów przeróbczych rud żelaza, w których roczne wydobycie dochodziło do 200–250 tys. ton. Od 1966 r. zapadały jednak decyzje o likwidacji tego przemysłu. W 1970 r. jako pierwszą zamknięto kopalnię Rudniki w Zawierciu, a w 1982 r. jako ostatnią Wręczycę w Grodzisku.
Pierwsze na ziemi częstochowskiej muzeum górnictwa rud żelaza zorganizowano w 1980 r. w kopalni Szczekaczka w Brzezinach Wielkich. Pod koniec tamtej dekady eksponaty przeniesiono do otwieranego wówczas muzeum w Częstochowie.(PAP)
autor: Mateusz Babak
mtb/ itm/
