Zbiór artykułów z konferencji poświęconej młodzieżowym kontestacjom lat osiemdziesiątych stanowi kanwę książki „Życie na przekór. Młodzieżowa kontestacja systemu w ostatniej dekadzie PRL (1980-1989) – nowe tropy i pytania badawcze” pod redakcją Bartłomieja Noszczaka.
Konferencja odbyła się w siedzibie Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie w październiku 2014 roku.
Wydana przez IPN publikacja zawiera 22 artykuły będące rozwinięciem wątków poruszonych podczas konferencji. Publikację otwiera prolog, poświęcony rozważaniom o zjawisku kontestacji młodzieżowej.
„Kontestacja młodzieżowa lat osiemdziesiątych w Polsce stanowiła z jednej strony element szerszych procesów i zjawisk demokratycznych i wolnościowych, część ogólnospołecznego ruchu antykomunistycznego, antyrządowego, którego głównym liderem i rzecznikiem była +Solidarność+, z drugiej strony zaś wyróżniały ją odrębne cechy rewolty, kontestacji antytotalitarnej, demokratycznej, wykraczającej poza granice zwykłego nieposłuszeństwa obywatelskiego” - napisał prof. Tadeusz Paleczny z Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Zdaniem Palecznego kontestacja młodzieżowa miała charakter nie tylko polityczny, lecz także kulturowy, bazujący na filozoficznym i intelektualnym podłożu anarchistycznym. „Miała głębokie korzenie demokratyczne, charakteryzowało ją dążenie do sformułowania zasady politycznej, w której głównym podmiotem władzy jest nie partia, klasa, określona kategoria społeczna, ale wspólnota obywateli” – podkreślił Paleczny.
Część pierwsza tomu, zatytułowana „Solidarność nastolatków”, sygnalizuje fenomen zaangażowania się młodych w opozycję wobec systemu. Artykuły pokazują różne formy kontestacji wyrażanej przez młodych i dowodzą, że zjawisko to objęło w latach osiemdziesiątych właściwie całą Polskę. Przywołane referaty pokazują, że działania młodych osób, mimo że czasem w odległych od siebie częściach kraju, były podobne. Młodzi zakładali własne organizacje, które zajmowały się m.in. rozprowadzaniem ulotek, pism drugoobiegowych oraz tworzeniem niezależnej prasy uczniowskiej. Podejmowali także działania małego sabotażu – np. malowali napisy na ścianach, oblewali farbą pomniki sowieckich bohaterów. Organizowali tzw. ciche przerwy oraz zadawali prowokacyjne pytania nauczycielom przedmiotów politycznych lub przedstawicielom systemu. Brali udział w demonstracjach, a jednocześnie bojkotowali apele szkolne i pochody pierwszomajowe.
Z kolejnej części dowiemy się, że działania młodych przybierały nie tylko stricte polityczną postać. Polem walki młodych była także tworzona przez nich kultura niezależna (określana również jako kultura alternatywna, kontrkultura lub subkultura). Zdaniem autorów publikacji w tym aspekcie kontestacji młodzież wniosła do działań opozycyjnych „bodaj najoryginalniejszy wkład własny”. „O ile podejmowane przez nich działania okołopolityczne były na ogół mniej lub bardziej udanym odbiciem aktywności dorosłych, o tyle kultura niezależna (…) była już w głównej mierze tworzona przez młodych; oni nadawali jej własny, oryginalny kształt i koloryt” – napisał we wstępie Noszczak z warszawskiego IPN.
Trzecia część książki poświęcona jest politycznym i ideologicznym fascynacjom polskiej młodzieży lat osiemdziesiątych. Jak wynika z analiz polska młodzież interesowała się ruchem anarchistycznym oraz nacjonalistycznym. Młodzi Polacy sympatyzowali też z poglądami marszałka Józefa Piłsudskiego. Trzecią cześć zamyka artykuł s. Małgorzaty Krupeckiej USJK, która analizuje formacyjny wpływ duszpasterstw warszawskich na antysystemowe postawy młodzieży.
Cały tom zamyka rozdział „Rozmaitości” zawierający pięć artykułów poświęconych różnorodnym zagadnieniom, których wspólnym mianownikiem jest realizowana przez młodych w różny sposób i na różnych polach kontestacji antysystemowej.
Katarzyna Krzykowska
ksi/ ls/
