Darczyńca dr inż. Krzysztof Grabowiecki (L), wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Magdalena Gawin i dyrektor Archiwum Akt Nowych dr Tadeusz Krawczak podczas przekazania dokumentów dot. działalności petersburskiego Koła Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości w Warszawie z okresu 1916-21 do AAN w siedzibie MKiDN w Warszawie. Fot. PAP/R. Pietruszka
Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości (TOnZP) odegrało bardzo ważną rolę, u progu odzyskania niepodległości, tworząc rejestr strat polskiej kultury - powiedziała wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Magdalena Gawin w piątek.
Dokumenty dotyczące działalności petersburskiego Koła Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości (TOnZP) w Warszawie z okresu 1916-21 zostały przekazane przez spadkobiercę do Archiwum Akt Nowych (AAN). Uroczystość z udziałem wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego, generalnego konserwatora zabytków Magdaleny Gawin odbyło się w piątek, w siedzibie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
"Dzisiaj byliśmy świadkami uroczystości przekazania materiałów archiwalnych petersburskiego Koła Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości w Warszawie. Organizacja powstała w 1907 roku po rewolucji, kiedy zaistniała możliwość zrzeszania się. W tym okresie powstają biblioteki i towarzystwa naukowe, w tym towarzystwa opieki nad zabytkami" - powiedziała podczas konferencji wiceminister Gawin.
Magdalena Gawin: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości odegrało kluczową rolę dla naszego dziedzictwa narodowego, podczas odzyskiwania niepodległości. Dzięki pracom inwentaryzacyjnym i opisowym, dot. strat polskiej kultury, w formie wywiezionych do Rosji zabytków w XIX w., przedstawiciele II RP dostali pełną listę tych przedmiotów. Przed podpisaniem Traktatu Ryskiego, polscy politycy przedstawili stronie rosyjskiej tę listę, z wyszczególnionymi stratami.
Przekazywane przez dr. inż. Krzysztofa Grabowieckiego dokumenty stanowią spadek po przodku, Aleksandrze Pawłowskim, aktywnym działaczu i prezesie petersburskiego Koła TOnZP w Warszawie. Dokumenty przechowywane były w ostatnich latach w archiwum rodzinnym. Dr Grabowiecki doceniając ich wagę skontaktował się z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, chcąc przekazać dokumenty w ręce instytucji, która opracuje je i otoczy opieką.
Gawin podkreśliła, że Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości odegrało kluczową rolę dla naszego dziedzictwa narodowego, podczas odzyskiwania niepodległości. "Dzięki pracom inwentaryzacyjnym i opisowym, dotyczącym strat polskiej kultury, w formie wywiezionych do Rosji zabytków w XIX wieku, przedstawiciele II Rzeczpospolitej dostali pełną listę tych przedmiotów. Przed podpisaniem Traktatu Ryskiego, polscy politycy przedstawili stronie rosyjskiej tę listę, z wyszczególnionymi stratami" - wyjaśniła. "Było to niezwykle ważne w tamtym okresie. Dziś możemy zobaczyć te dokumenty" - dodała.
"Te materiały ilustrują zdolność do samoorganizacji Polaków. Często zapominamy jak ważnymi w naszej historii były takie organizacje jak Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości, podkreślając przeważnie czyn zbrojny naszych przodków. Generalnie, kiedy mówimy o niepodległość w pełnym jej znaczeniu, to była ona efektem działalności dziesiątek tysięcy ludzi zaangażowanych na bardzo różnych polach. To wszystko złożyło się na sumę wysiłku, która zaowocowała odzyskanym państwem w 1918 roku" - podsumowała wiceminister Gawin.
"Biorąc pod uwagę fakt zniszczenia przez Niemców w okresie II wojny światowej niemal całości zbiorów archiwalnych Archiwum Akt Nowych przekazywane dokumenty są niezwykle cenne. Pozwolą one na uzupełnienie wiedzy dotyczącej działalności Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości ma terenie Rosji, zwłaszcza w kontekście nielicznych dokumentów tego dotyczących zachowanych w polskich archiwach" - powiedział dyrektor Archiwum Akt Nowych dr Tadeusz Krawczak.
"Biorąc pod uwagę fakt zniszczenia przez Niemców w okresie II wojny światowej niemal całości zbiorów archiwalnych Archiwum Akt Nowych przekazywane dokumenty są niezwykle cenne. Pozwolą one na uzupełnienie wiedzy dotyczącej działalności Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości ma terenie Rosji, zwłaszcza w kontekście nielicznych dokumentów tego dotyczących zachowanych w polskich archiwach" - powiedział dyrektor Archiwum Akt Nowych dr Tadeusz Krawczak.
Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości powstało w 1907 r. w Warszawie. Jednym z głównych zadań było przygotowanie dokumentów do ewentualnych roszczeń wobec rosyjskiego zaborcy. Roszczenia dotyczyły narodowego dziedzictwa polskiego, zagrabionego od czasów I rozbioru Polski przez Rosję. Warszawska organizacja nawiązała współpracę z polską elitą intelektualną w Petersburgu, angażując ją w prace dokumentacyjne dotyczące, zagrabionych z terenów Rzeczpospolitej, zabytków w zbiorach muzealnych, bibliotecznych i archiwalnych w Rosji. W 1908 r. zawiązane zostało petersburskie Koło Towarzystwa. W 1915 r. dołączył do niego Wydział Opieki nad Zabytkami założony w Moskwie przy Komitecie Polskim. Obie organizacje przyczyniły się do odnalezienia i zabezpieczenia wielu polskich zabytków na terenie Rosji.
Wśród przekazanych do Archiwum Akt Nowych dokumentów dotyczących działalności TOnPZ są m. in.: protokoły i sprawozdania Koła TOnZP w ówczesnym Piotrogrodzie z okresu 1916-21; wykazy, inwentarze, wskazówki lokalizacji Poloników; referaty wygłoszone na spotkaniach Koła TOnZP i opracowania dotyczące rewindykacji pamiątek polskich w Ermitażu, korespondencję, spisy członków i pełnomocników TOnZP; opis aktywności petersburskiego Koła TOnZP, a także rękopis opracowania Aleksandra Pawłowskiego pt. Działalność moja w ochronie Zabytków Polskich w Petersburgu w latach 1919-1921. Zbiór uzupełniają druki i pisma ulotne TOnZP. (PAP)
autor: Maciej Puchłowski
edytor: Paweł Tomczyk
mmmp/ pat/
