„Karta” 98/2019
„Odruch pomocy. Polski Czerwony Krzyż 1919–2019” to temat najnowszego numeru kwartalnika „Karta”. W numerze znalazły się również teksty dotyczące namalowanej w 1948 r. przez Pabla Picassa syrenki na warszawskim Kole oraz fragmenty wspomnień Wiktora Woroszylskiego dotyczące przełomu 1988/1989.
W styczniu 1919 r., dwa miesiące po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, zostało powołane Towarzystwo Polskiego Czerwonego Krzyża. Działa ono odtąd nieprzerwanie (od 1927 r. jako Polski Czerwony Krzyż) w ramach największej i najstarszej międzynarodowej organizacji humanitarnej. „Kształt i charakter działalności PCK ściśle splatają się na przestrzeni kolejnych dekad z losami Polski” – czytamy.
„Dwa totalitaryzmy, idące przez Europę w XX wieku, pozostawiły po sobie milion anonimowych ofiar. Miarą skuteczności zbrodniczych systemów jest trwałość tej anonimowości. Zarazem miarą odpowiedzi na ich ideologiczną bezduszność mogą być czerwonokrzyskie akcje przywracania prześladowanym podmiotowości. W Peerelu, będącym plonem zwycięskiego sowietyzmu, w przestrzeni PCK starły się dwa żywioły: oddolny – akcentujący znaczenie jednostki, i odgórny – odczłowieczający w imię monopartii każdą dziedzinę życia zbiorowego, w tym organizacje społeczne. Jednak PCK istnieje, Peerel nie” – napisał Zbigniew Gluza, prezes Ośrodka KARTA.
Redaktorzy kwartalnika ukazali stulecie PCK w zapisach członków organizacji: początki ruchu, motywacje, cele i działania w dwudziestoleciu międzywojennym, także wobec repatriantów ze Wschodu i poza granicami II RP – na terenie sowieckiej Rosji. Tekstom z II RP towarzyszą relacje przedstawicieli Zarządu PCK przedstawiające jego rolę w Generalnym Gubernatorstwie, w obliczu odkrycia grobów w Katyniu i podczas Powstania Warszawskiego. Świadectwa powojenne ukazują wejście w nową rzeczywistość, zmniejszającą spontaniczność ruchu. Całość zamyka sformułowane współcześnie przesłanie Czerwonego Krzyża wobec potrzeb Polski i świata.
W numerze znalazły się również wspomnienia Stanisława Dobrowolskiego z 1918 r., w których oficer Wojska Polskiego do zadań specjalnych w ogarniętej wojną domową tuż porewolucyjnej Rosji opowiada o akcji werbunku do polskiej armii. Czytelnik znajdzie także wybór dokumentacji, która obrazuje akcję „wydobywczą” w Algierze (1943/44). Była ona skierowana do Polaków, którzy wcieleni przymusowo do Wehrmachtu, jako jeńcy aliantów trafili do obozów w Afryce Północnej. Polski rząd na emigracji podjął starania, aby użyć ich do walki z Niemcami.
Dominik Czapigo przypomniał natomiast już powojenną historię. W 1948 r. Pablo Picasso odwiedził odbudowywaną z gruzów Warszawę, w tym osiedle na Woli, gdzie na ścianie jednego z bloków narysował herb miasta.
W numerze znalazł się także wybór z dwóch dzienników, ukazujących z bliska negocjacje niosące transformację ustrojową – lata 1988/89 relacjonują pisarz Wiktor Woroszylski oraz publicysta Kazimierz Dziewanowski, uczestnik Okrągłego Stołu, późniejszy Ambasador wolnej Polski.
Redaktorzy wydania opublikowali też współczesna opowieść Agnieszki Śliwińskiej o odnalezieniu grobu jej dziadka, zaginionego na terenie III Rzeszy. Stało się to dzięki pomocy Międzynarodowej Służby Poszukiwań z Bad Arolsen (ITS). W numerze został także omówiony epizod z Powstania Warszawskiego widziany oczami dziecka – Witolda Lilientala, wówczas pięcioletniego chłopca z podwarszawskich Włochów.
Anna Kruszyńska (PAP)
akr / skp /
