Blisko 300 prac prezentowanych jest na retrospektywnej wystawie malarstwa artystki ze Śląska Urszuli Broll w Muzeum Rzeźby w Królikarni w Warszawie.
„Wystawa +Atman znaczy Oddech+ to opowieść o trwającym wiele dekad życiu oraz twórczości niezwykłej i niesłusznie zapomnianej artystki, a także jest to przypomnienie śląskiej awangardy” – powiedziała PAP Agnieszka Tarasiuk, kurator Oddziału MNW - Królikarni. "Poprzednia wystawa prac tej artystki była w Warszawie równo 50 lat temu” – dodała.
Początki działalności artystycznej Urszuli Broll (1930–2020) przypadły na lata powojenne. Artystka nigdy jednak nie tworzyła na zamówienie komunistycznych władz. Jako jedna z nielicznych kobiet aktywnie kształtowała powojenną awangardę artystyczną i tzw. katowicki underground.
Urszula Broll studiowała w filii krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach i wtedy zawiązała się tam grupa samokształceniowa – ST 53. „Dzięki Konradowi Swinarskiemu na Śląsk trafiały pisma Władysława Strzemińskiego, głównie jego +Teoria widzenia+. I ci artyści skupili się na przepracowywaniu teorii widzenia i malowaniu w różnych stylach awangardy europejskiej. Urszula Broll była jedną z głównych osób w tym gronie” – zauważa Tarasiuk.
Na obecnej wystawie pokazywane są obrazy wypożyczone z Muzeum Śląskiego i z Muzeum Historii Katowic „właśnie z pierwszego etapu twórczości Broll, kiedy malowała śląskie kobiety – wyjaśnia kurator. "Są to obrazy w różnych stylach: realistycznych, kubistycznych”.
Szybko jednak – zdaniem Tarasiuk - Broll zaczęła podążać własną drogą, zgodną z jej zainteresowaniami duchowymi, filozoficznymi, m.in. związanymi z filozofią Wschodu.
Tytułowy atman, z sanskrytu duch, oddech, pojawił się w twórczości Broll w 1967 roku. W pracowni, którą artystka prowadziła z mężem Andrzejem Urbanowiczem, powstało w latach 60. XX wieku laboratorium eksperymentów duchowych i artystycznych. Dyskutowano tam o filozofii, religii, magii, okultyzmie i gnozie.
Najważniejszym dziełem grupy katowickich artystów jest „Leksykon” swoista Encyklopedia symboli. Składa się z 30 czarnych kartonów, z których każdy przypisany jest do jednej z liter polskiego alfabetu. Inspiracją do powstania kolejnych kart było każdorazowo osobne hasło: atman, ból, cefalus, drzewo…, dopełniane przez artystów nowymi słowami i rysunkami według ściśle określonego harmonogramu.
Sposób nanoszenia własnych pomysłów i oznaczeń przypominał gry surrealistów – mówi Tarasiuk - kolejność ustalano przez losowanie. Jedynym ograniczeniem twórców był dobór kolorów. Oprócz bieli dopuszczalna była barwa boskiej światłości – srebrna lub złota. Pierwszy kwadrat A, który przypadł Broll, miał się odnosić właśnie do pojęcia atman.
Broll odkrywała mistykę Indii, taoizm, filozofię zen i tantrę. Tłumaczyła też teksty Carla Gustava Junga. Pod wpływem lektur i dalekowschodnich praktyk medytacyjnych rozwijała się nowa twórczość artystki.
W latach 80. XX wieku Broll podążając za wspólnotą buddyjską, zamieszkała w Przesiece w Karkonoszach. Nazwała ją miejscem odnalezionym. W domu na wzgórzu, w otoczeniu dzikiego ogrodu, tworzyła obrazy medytacyjne, barwne mandale i misterne czarno-białe rysunki tuszem.
Malowała pejzaże gór, które nazywała stanami emocjonalnymi. W spokoju i ciszy artystka oddawała się medytacjom i tam odnalazła równowagę duchową.
Malarstwo Urszuli Broll – zaznacza Tarasiuk - ewoluowało w kierunku, który artystka nazwała: sztuka jako joga.
Urszula Broll zmarła w lutym 2020 roku, gdy trwały przygotowania do tej wystawy. „Ekspozycja jest dla odbiorców okazją do wyciszenia się. Mandale artystki budzą rodzaj pozbawionej niepokoju tęsknoty. Wywołują przemyślenia na temat relacji człowieka z naturą i metafizycznym wymiarem rzeczywistości” – zauważa Tarasiuk.
Partnerem wystawy jest Fundacja Katarzyny Kozyry. Fundacja wspiera aktywność kobiet w obszarze kultury i sztuki. Jeden z jej nowych wieloletnich projektów dotyczy pracy na rzecz zwiększenia obecności i dostrzegania aktywności kobiet na scenie artystycznej.
Pierwszym zadaniem w ramach projektu, realizowanego przez Fundację przy wsparciu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Sztuki Wizualne 2019, było przeprowadzenie prac związanych z całościowym opracowaniem i prezentacją publiczności dorobku artystycznego Urszuli Broll. Fundacja wydała pierwszy kompletny katalog dzieł artystki „Urszula Broll. Atman znaczy Oddech”.
Wystawa „Urszula Broll. Atman znaczy Oddech”, której kuratorką jest Katarzyna Kucharska czynna będzie od 23 czerwca do 27 września w Muzeum Rzeźby w Królikarni w Warszawie. (PAP)
autorka: Anna Bernat
abe/ dki/
