Abraham Lewin. Źródło: ŻIH
Żydowski Instytut Historyczny (ŻIH) rozpoczął nagrywanie audiobooka „Dziennika” Abrahama Lewina – warszawskiego nauczyciela i członka zespołu „Oneg Szabat”. Zapiski czyta aktor Jerzy Radziwiłowicz.
Abraham Lewin (1893–1943) od 1916 r. pracował jako nauczyciel języka hebrajskiego oraz nauk judaistycznych w prywatnym gimnazjum żeńskim Jehudyjah w Warszawie. To tam poznał swoją przyszłą żonę Lubę Hotner, nauczycielkę hebrajskiego oraz Emanuela Ringelbluma, przyszłego twórcę Podziemnego Archiwum Getta Warszawy.
Po wybuchu II wojny światowej Lewin pozostał w Warszawie. Pracował w Żydowskiej Samopomocy Społecznej i stał na czele komisji młodzieżowej. Nauczał również razem z żoną na podziemnych kompletach Jehudyjah.
Lewin dołączył do Archiwum Getta Warszawy i od samego początku należał do najbliższych i najbardziej zaufanych współpracowników Ringelbluma. W Archiwum dokumentowano niemieckie zbrodnie, zbierano materiały na temat instytucji i organizacji działających w getcie. Gromadzono prywatne zapiski, kroniki, korespondencję, podziemną prasę, relacje pochodzące od osób przesiedlonych na temat sytuacji ludności żydowskiej w innych miejscach, a także rozporządzenia wydawane oficjalnie przez władze niemieckie i obwieszczenia Rady Żydowskiej. Poza tym prowadzono różnego rodzaju prace badawcze dotyczące m.in. zagadnień społecznych, gospodarczych i demograficznych.
Lewin „zasłużył się szczególnie jako kopista archiwizowanych dokumentów. Opatrywał je pseudonimem +Nowolipie+ – od nazwy ulicy, przy której mieszkał w getcie. Przekazywał też do Archiwum wywiady z docierającymi do getta uchodźcami, niektóre z nich znalazły się w biuletynie Oneg Szabat” – czytamy w artykule poświęconym Abrahamowi Lewinowi, opublikowanym na stronie ŻIH.
Najważniejszym dokumentem Abrahama Lewina jest jego „Dziennik”. Obejmuje on okres od 26 marca 1942 r. do 16 stycznia 1943 r. i został podzielony na dwie części. „Pierwsza (od 26 marca do 10 lipca) została napisana w jidysz i jest opisem życia warszawskiego getta z okresu poprzedzającego wielką akcję likwidacyjną, a także sprawozdaniem z docierających do getta wiadomości na temat losu Żydów w innych miastach. Druga część (od 22 lipca do 16 stycznia 1943 r.) – napisana w języku hebrajskim – poświęcona jest akcji deportacyjnej z lata 1942 r. i życiu w getcie szczątkowym” – czytamy na stronie ŻIH. Lewin brał także udział w wywiadach przeprowadzanych z uciekinierami z Treblinki – Dawidem Nowodworskim, Jakubem Krzepickim i Jakubem Rabinowiczem. Dziennik zawiera również zapis osobistej tragedii Lewina, jaką była wywózka jego ukochanej żony do obozu zagłady w Treblince.
Dziennik urywa się 16 stycznia 1943 r., dzień przed rozpoczęciem styczniowej akcji likwidacyjnej. Zapiski zostały ukryte razem z drugą częścią materiałów Archiwum Ringelbluma.
Dziennik Lewina w tłumaczeniu Adama Rutkowskiego i Magdaleny Siek oraz opracowaniu dr hab. Katarzyny Person ukazał się nakładem ŻIH w 2016 r. Audiobook powstaje w ramach Marszu Pamięci 22 lipca, który organizowany jest przez Żydowski Instytut Historyczny w rocznicę rozpoczęcia wielkiej akcji deportacyjnej Żydów z warszawskiego getta.
Od lipca do września 1942 r. do obozu zagłady w Treblince wywieziono około 300 tysięcy osób.(PAP)
Autorka: Anna Kruszyńska
akr/ pat/
