Prof. Andrzej Nowak. Fot. PAP/Kalbar
Jak nikt inny potrafił ukazać fascynację Piłsudskim - jego konstytucję duchową jako przywódcy polskiej walki o niepodległość a później Naczelnika Państwa, jak również jego filozofię czynu – powiedział PAP historyk prof. Andrzej Nowak o zmarłym w czwartek Bohdanie Urbankowskim.
15 czerwca 2023 r. w wieku 80 lat zmarł Bohdan Urbankowski, jeden najwybitniejszych i najwszechstronniejszych pisarzy polskich: poeta, dramaturg, prozaik, historyk i filozof; twórca ruchu Nowego Romantyzmu. Laureat nagrody IPN Kustosz Pamięci Narodowej - podał w czwartek IPN.
Prof. Andrzej Nowak w rozmowie z PAP zwrócił uwagę na twórczość Urbankowskiego w zakresie polskiej i rosyjskiej historii intelektualnej. "Tymi dwoma dziedzinami w szczególności zajmował się w swojej twórczości historyka filozofii politycznej – bo chyba tak można by go nazwać – Bohdan Urbankowski" – powiedział.
"Jego monumentalne, niemające precedensu dzieło, choć wciąż chyba oczekujące na swoje szerzej dostępne wydanie, czyli czterotomowe +Źródła. Z dziejów myśli polskiej+ zbierają refleksje na temat rozwoju całej myśli polskiej od jej początków w średniowieczu aż do czasów Karola Wojtyły" – podkreślił prof. Nowak. Dodał, że "w niezwykle spójnej syntezie ukazuje on niewątpliwie wolność jako centralne doświadczenie, nad którym ta myśl się koncertuje".
"Jego monumentalne, niemające precedensu dzieło, choć wciąż chyba oczekujące na swoje szerzej dostępne wydanie, czyli czterotomowe +Źródła. Z dziejów myśli polskiej+ zbierają refleksje na temat rozwoju całej myśli polskiej od jej początków w średniowieczu aż do czasów Karola Wojtyły" – podkreślił prof. Nowak. Dodał, że "w niezwykle spójnej syntezie ukazuje on niewątpliwie wolność jako centralne doświadczenie, nad którym ta myśl się koncertuje".
"To chyba była także centralna kwestia dla samego Bohdana Urbankowskiego. Wolność rozumiana także – a może przede wszystkim – jako niepodległość wspólnoty narodowej i jako jej wolność wśród innych narodów. Była to często wolność zagrożona przez agresywne imperializmy sąsiadów" – powiedział historyk.
To – jak zaznaczył prof. Nowak - prowadzi do drugiego, centralnego zagadnienia w twórczości i dorobku Urbankowskiego, czyli do postaci Józefa Piłsudskiego. "Jak nikt inny potrafił ukazać fascynację Piłsudskim - oraz jego konstytucję duchową jako przywódcy polskiej walki o niepodległość, a później Naczelnika Państwa, jak również jego filozofię czynu. Potrafił osądzić, kiedy filozofia czynu, wywodząca się z jeszcze z polskiego romantyzmu, nabierała nowego znaczenia poprzez filtry nietscheanizmu w końcu XIX wieku i jak to połączenie, przede wszystkim ufundowane jednak w polskiej tradycji i polskim romantyzmie – w Słowackim, w koncepcji wielkich duchów polskiej historii, zostało przyjęte i realizowane przez Piłsudskiego. To czyni tę ogromną syntezę pt. +Józef +Piłsudski. Myśli, mowy, rozkazy+ wyjątkową i szczególnie ważną" – podkreślił.
Nie żyje pisarz Bohdan Urbankowski
Bohdan Urbankowski urodził się 19 maja 1943 r. w Warszawie, oboje rodzice byli zaprzysiężonymi żołnierzami AK i brali udział w Powstaniu Warszawskim. Po powstaniu wraz z rodzicami dostał się do niemieckiej niewoli i przez Pruszków trafił z matką na Śląsk. Ojciec został zamordowany w obozie koncentracyjnym w Leitmeritz.
Urbankowski ukończył studia polonistyczne i filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim. Był twórcą i teoretykiem Nowego Romantyzmu – ruchu literackiego i jednocześnie politycznego, który głosząc hasło ocalania narodu przez kulturę, nawiązywał do literatury romantycznej, okupacyjnej i emigracyjnej. Rozwinięciem "noworomantycznego" manifestu Bohdana Urbankowskiego było kilkanaście dramatów historycznych, książki filozoficzne, a także monografie Mickiewicza, Piłsudskiego, Jana Pawła II i Herberta. Niektóre utwory Urbankowskiego (np. poemat "Przedwiośnie" o Marcu ‘68) były latami poszukiwane przez bezpiekę, a wydany początkowo w podziemiu wybór tekstów Piłsudskiego ukazał się w 1989 roku legalnie pt. "Józef Piłsudski. Myśli, mowy, rozkazy" i osiągnął rekordowy nakład 170 tysięcy egzemplarzy.
Urbankowski od studiów do końca PRL był inwigilowany przez SB i z przyczyn politycznych wielokrotnie usuwany z pracy – z uczelni, z telewizji, radia i kilku redakcji. W latach 80., działając w Teatrze Płockim, zorganizował tam pierwszą i jedyną scenę teatralną "Solidarności" w Polsce – Scenę ’81. Sztuki Urbankowskiego były blokowane bądź zdejmowane ze sceny – np. "Białe ogrody" w krakowskim Starym Teatrze, sztuka o gen. Grocie w Wałbrzychu czy poświęcony Piłsudskiemu "Czarny pierścień" w Płocku; podobnie prześladowane były książki Urbankowskiego.
"Jak nikt inny potrafił ukazać fascynację Piłsudskim - oraz jego konstytucję duchową jako przywódcy polskiej walki o niepodległość, a później Naczelnika Państwa, jak również jego filozofię czynu. Potrafił osądzić, kiedy filozofia czynu, wywodząca się z jeszcze z polskiego romantyzmu, nabierała nowego znaczenia poprzez filtry nietscheanizmu w końcu XIX wieku i jak to połączenie, przede wszystkim ufundowane jednak w polskiej tradycji i polskim romantyzmie – w Słowackim, w koncepcji wielkich duchów polskiej historii, zostało przyjęte i realizowane przez Piłsudskiego. To czyni tę ogromną syntezę pt. +Józef +Piłsudski. Myśli, mowy, rozkazy+ wyjątkową i szczególnie ważną" – podkreślił.
W stanie wojennym współorganizował i współredagował wydawnictwa podziemne, pisywał m.in. w "Słowie Podziemnym", w łódzkim "Przedświcie", w berlińskim "Poglądzie", warszawskim "Tu Teraz", a przede wszystkim w wydawnictwach KPN i "Solidarności".
W 1992 roku w rządzie premiera Olszewskiego Urbankowski był krótko doradcą ds. kultury, oświaty i wychowania przy MON. Stypendysta Instytutu Piłsudskiego w Nowym Jorku i Fundacji Dembińskiego w Paryżu, dwukrotny delegat na zjazdy Ligi Antykomunistycznej w Paryżu i Nowym Jorku (1989, 1990); w roku 2000 kandydat środowisk niepodległościowych na stanowisko prezesa IPN. W 2016 roku został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, w 2022 – Medalem Komisji Edukacji Narodowej. W tym samym roku Instytut Pamięci Narodowej uhonorował go tytułem Kustosz Pamięci Narodowej. (PAP)
Autorka: Anna Kruszyńska
akr/ pat/
