Michał Krasucki. Fot. PAP/A. Zawada
W stolicy pierwsze cmentarze powstawały przy kościołach, potem zaczęto tworzyć nowe np. przy szpitalach. Wreszcie powstał duży miejski cmentarz na Powązkach, poza granicami miasta, żeby nie było zagrożenia epidemią - powiedział PAP stołeczny konserwator zabytków Michał Krasucki.
"Pierwsze warszawskie cmentarze powstawały przy kościołach: przy katedrze św. Jana, kościele Kapucynów czy przy ulicy Senatorskiej, gdzie nawet jeszcze fragmenty cmentarza przy kościele św. Antoniego, w formie kolumbarium i epitafiów, do dzisiaj istnieją" - zaznaczył w rozmowie z PAP stołeczny konserwator zabytków Michał Krasucki.
Podkreślił, że później zaczęto tworzyć nowe, duże cmentarze np. przy szpitalu Św. Ducha w rejonie placu Powstańców Warszawy - nic się po nim nie zachowało czy tzw. cmentarz świętokrzyski przy dzisiejszej ulicy Emilii Plater w rejonie ulicy św. Barbary.
"A także przy dzisiejszym kościele św. Piotra i Pawła, czyli potocznie św. Barbary, jest zachowana XVIII - wieczna kaplica, która jest właśnie pamiątką po tym jednym z najstarszych, warszawskich cmentarzy" - dodał. Cmentarz zlikwidowano w latach 50. XIX wieku, po ekshumacji szczątki przeniesiono na Cmentarz Powązkowski do zbiorowej mogiły, zresztą tak jak większość szczątków z nieistniejących już cmentarzy.
"Bo to Powązki były tym cmentarzem, który specjalnie ulokowano w 1790 r. poza granicami miasta, żeby nie było zagrożenia epidemią, ale też, żeby było miejsce dla przyszłych pochówków" - wyjaśnił Krasucki.
"Są też cmentarze wojenne, a tak naprawdę mogiły, czyli mają status cmentarza, ale nie są przebadane. Takim przykładem jest reduta Ordona, gdzie szczątki są cały czas niewykopane czy cmentarz wojskowy odkryty podczas budowy Muzeum na Cytadeli, takim cmentarzem jest też Mauzoleum Żołnierzy Radzieckich" - powiedział Krasucki.
Wspomniał również o historii cmentarza zbudowanego z powodu epidemii cholery na obecnym terenie Politechniki Warszawskiej. "Cmentarz istniał tam bardzo krótko, parę lat i częściowo układ ścieżek zespołu politechnicznego powiela układ cmentarza" - dodał.
Cmentarz został zlikwidowany dopiero w 1913 roku. Otoczony był murem, rowem, wytyczono tam trzy główne aleje i siedem poprzecznych, które wyznaczały 12 kwater. Była tam też kostnica.
"Są też cmentarze wojenne, a tak naprawdę mogiły, czyli mają status cmentarza, ale nie są przebadane. Takim przykładem jest reduta Ordona, gdzie szczątki są cały czas niewykopane czy cmentarz wojskowy odkryty podczas budowy Muzeum na Cytadeli, takim cmentarzem jest też Mauzoleum Żołnierzy Radzieckich" - powiedział Krasucki.
Getto warszawskie – największe getto okupowanej Europy
Odrębną sprawą są mogiły zbiorowe związane z gettem. "Niektóre są jeszcze nieprzebadane, np. na terenie starej Skry, przy cmentarzu żydowskim na Okopowej. Ten teren wykorzystali Niemcy w trakcie II wojny światowej. Chowano tam masowo, mówimy o dziesiątkach tysięcy osób. Częściowo przeprowadzono tam ekshumację, a częściowo nie, więc od strony cmentarza ewangelickiego, są tereny cały czas nieprzebadane. Obszar ten nie ma statusu cmentarza" - przekazał konserwator.
Ciekawostką jest to, że w Warszawie miał być jeszcze jeden cmentarz żydowski na Grochowie, w rejonie dzisiejszego osiedla Młodych. W końcu nie powstał, a w tym miejscu założony został kibuc.
W stolicy jest jeszcze ciekawy cmentarz - żołnierzy włoskich przy ulicy Marymonckiej. Pochowano na nim wziętych do niewoli przez wojska Cesarstwa Niemieckiego na froncie włoskim, zmarłych w obozach jenieckich na terenie Polski podczas I wojny światowej. A także obywateli Włoch poległych lub zamordowanych w hitlerowskich obozach jenieckich i koncentracyjnych podczas II wojny światowej, których prochy złożono na cmentarzu w latach 1957–1967. Cmentarz jest pod opieką Ambasady Włoch.
"Mamy też malutki cmentarzyk choleryczny na Pradze, gdzie jest pomnik upamiętniający nekropolię, która kiedyś była znacznie większa" - zaznaczył Krasucki.
Cmentarz założony został w czasie epidemii cholery, która nawiedziła Pragę w latach 1872–1873. W 1876 było tu 55 nagrobków, a ostatni pochówek choleryczny miał miejsce 8 stycznia 1883. W latach 1876–1882 z rozkazu władz wojskowych pochowano tu 7 żołnierzy "bałwochwalców" (wyznawców religii pogańskich). Ogółem pochowano tam 484 zmarłych na cholerę i 7 żołnierzy. Zapomniany cmentarz skasowano w 1908 podczas budowy węzła kolejowego linii Drogi Żelaznej Nadwiślańskiej, a szczątki zmarłych przeniesiono do zbiorowej mogiły na północ od pierwotnego położenia cmentarza.
W Warszawie pozostały również cmentarze po osadnikach olęderskich - na Kępie Zawadowskiej (ul. Syta), na Kępie Tarchomińskiej (ul. Kępa Tarchomińska), w Brzezinach (ul. Kamykowa) oraz w Augustówku (ul. Ruskowy Bród).
Cmentarz karaimski to jedyny w Polsce cmentarz wyznaniowy społeczności Karaimów. Historia tego cmentarza wiąże się z osadnictwem karaimskim w stolicy w drugiej połowie XIX wieku.
Kolejną ciekawostką są też cmentarze muzułmańskie, których na terenie Warszawie są trzy: jeden cmentarz karaimski (przy ulicy Redutowej), cmentarz kaukaski (przy ulicy Młynarskiej) i największy cmentarz tatarski (przy ulicy Tatarskiej).
Cmentarz karaimski to jedyny w Polsce cmentarz wyznaniowy społeczności Karaimów. Historia tego cmentarza wiąże się z osadnictwem karaimskim w stolicy w drugiej połowie XIX wieku.
Niewielka warszawska społeczność karaimska stanęła przed koniecznością założenia cmentarza pod koniec lat 80. XIX wieku. Pierwszych zmarłych przewożono aż do Trok, by pochować ich zgodnie z karaimską tradycją na terenie tamtejszego cmentarza. Problematycznym okazywało się przy tym dotrzymywanie rytualnych terminów obrządku, zgodnie z którymi pogrzeb powinien odbyć się niezwłocznie i zabronione jest przetrzymanie ciała przez sobotę.
Warszawskie cmentarze, czyli historia Polski i Warszawy w pigułce
Pierwszego pochówku na cmentarzu dokonano w czerwcu 1890. Mimo niewątpliwej obecności Karaimów w międzywojennej Warszawie znany jest tylko jeden pochówek z okresu międzywojennego, który odbył się w 1934 roku. Prawdopodobnie w okresie tym spoczęły na cmentarzu jeszcze dwie bądź trzy osoby.
W 1977 roku prawosławny metropolita warszawski i całej Polski Bazyli zezwolił na karaimskie pochówki również na części cmentarza prawosławnego, przylegającej do nekropolii karaimskiej (wydzielając na nim karaimską kwaterę). Cmentarz liczy ok. 100 mogił. Nagrobki są typowe, inskrypcje napisane są w języku karaimskim.
Cmentarz kaukaski był użytkowany do 1867 r. Chowano na nim żołnierzy wyznania muzułmańskiego z wojska rosyjskiego oraz przyjezdnych kupców i mieszkańców Warszawy. Cmentarz zamknięto po 30 latach użytkowania.
Cmentarz tatarski został założony w 1867 po zamknięciu z powodu zapełnienia cmentarza kaukaskiego. Początkowo byli na nim chowani głównie muzułmańscy żołnierze armii rosyjskiej stacjonujący w Warszawie. Później zaczęto grzebać tam także innych muzułmanów. Jest on miejscem spoczynku polskich Tatarów, głównie wywodzących się z obszaru Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Jeszcze pod koniec XIX w. cmentarz podzielony był na część dla bogatszych (na prawo od wejścia) i część dla biedniejszych (na lewo od wejścia). Potem ten podział zarzucono z inicjatywy warszawskiego imama. Podczas I wojny światowej spoczęli tam zmarli w niemieckiej niewoli żołnierze rosyjscy wyznający islam. Cmentarz został zniszczony przez Niemców podczas II wojny światowej.(PAP)
mas/ jann/ mhr/
