W III Powstaniu Śląskim w składzie 6. Pułku Pszczyńskiego kpt. F. Rataja walczył jako kadet ochotnik Aleksander Żytkiewicz (ps. Jastrzębski, Morawski, Morawski Albin) - z zawodu urzędnik, oficer rezerwy artylerii WP.
Żytkiewicz urodził się 30 stycznia 1903 r. w Boguchwale k. Rzeszowa, żona Natalia Jadwiga de domo Chometowska. walczył w powstaniu w składzie 6. Pułku Pszczyńskiego kpt. F. Rataja. W latach dwudziestych był wychowankiem 1. Korpusu Kadetów w Łobzowie-Krakowie i we Lwowie, gdzie zdał maturę w 1923 r. 1 lipca 1925 r. został przeniesiony do rezerwy, jako oficer w plutonie łączności, z przydziałem mobilizacyjnym do 28. pal i podjął studia na Uniwersytecie Warszawskim.
Do wybuchu wojny mieszkał w Warszawie i pracował, jako urzędnik administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Wówczas posiadał przydział mobilizacyjny do 28. pal. 24 sierpnia 1939 r. został zmobilizowany, jako oficer rezerwy i w czasie kompanii wrześniowej pełnił funkcję oficera łączności dyonu, a później pułku w twierdzy Modlin. Po kampanii wrześniowej przez trzy tygodnie przebywał w obozie dla jeńców wojennych w Działdowie, skąd zdołał zbiec.
Od początku stycznia 1941 r. pozostawał w konspiracji (Tajna Armia Polska – w Pruszkowie, później w Sztabie Głównym). W Tajnej Armii Polskiej sprawował do jesieni 1941 r. funkcję szefa Oddziału V (Łączność). Po przejściu do Wachlarza od początku 1942 r. organizował Oddział V i do lipca 1942 r. kierował jego pracą. Na skutek zagrożenia aresztowaniem został urlopowany i wyjechał z Warszawy. Do grudnia 1942 r. pozostawał bez przydziału organizacyjnego. Następnie rozkazem komendanta Wachlarza ppłk. Adama Remigiusza Grocholskiego został przywołany do służby konspiracyjnej, aby objąć po rozbiciu poprzedniego kierownictwa, szefostwo Oddziału V. 7 kwietnia 1943 r. został aresztowany w kościele św. Floriana na Pradze w trakcie nabożeństwa żałobnego za duszę rozstrzelanego w Palmirach żołnierza pionu łączności i kwatermistrzostwa Wachlarza Wilhelma Branowskiego. Na Pawiaku przebywał do godziny 5 rano 12 maja 1943 r., następnie został wywieziony transportem do KL Auschwitz.
Wspomniany transport przybył do obozu w tym samym dniu. W KL Auschwitz został oznaczony numerem obozowym 121678. Osadzony na odcinku BIb (obóz męski) w KL Auschwitz II – Birkenau. W lipcu 1943 r. przeniesiono obóz męski na odcinek BIId. Tam osadzono go w bl. 5, w którym przebywał przez dłuższy czas. Zatrudniony był w różnych komandach – najdłużej w Zimmereikommando i SS-Unterkunftskammer. Od września 1943 r. czynny w obozowej konspiracji, zorganizował oddzielną grupę ruchu oporu, która składała się głównie z żołnierzy Wachlarza.
W lecie 1944 r. wspomniana grupa podporządkowała się płk. Władysławowi Smereczyńskiemu ps. Hucuł, Dąb, który do momentu aresztowania 19 grudnia 1942 r. pełnił funkcję komendanta Okręgu Lwów ZWZ-AK. 18 października 1944 r. został przeniesiony do KL Groß-Rosen, a następnie do KL Flossenbürg-Leitmeritz i tam wyzwolony 9 maja 1945 r. Po wojnie przez wiele lat mieszkał w Olsztynie przy ulicy Dąbrowszczaków 29a m. 10. 26 marca 1978 r. zmarł w Olsztynie.
Za działalność odznaczony: Krzyżem Walecznych, Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Śląskim na wstędze waleczności i zasługi, dwukrotnie Srebrnym Krzyżem Zasługi, Medalem za Wojnę Obronną 1939 r., Medalem X RP.
Bibliografia: Księga Pamięci Kadetów II Rzeczpospolitej, J. Wodzyński i in. (red.), Warszawa 2001, s. 412; (tut. data śmierci 26 marca 1970 r.); J. Dębski, Kadra dowódcza SZP-ZWZ-AK w Konzentrationslager Auschwitz 1940 – 1945, Katowice-Oświęcim 2009, s. 58-59, 492-493; idem, Członkowie Komendy Głównej SZP-ZWZ-AK więźniami KL Auschwitz, Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis 2001, nr 3 – Studia Historia nr 1, s. 191; idem, Członkowie Komendy Głównej SZP-ZWZ-AK więźniami KL Auschwitz, Zeszyty Oświęcimskie 2002, nr 23, s. 70, 90; R. Rybka, K. Stepan, Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935 – 1939, Kraków 2003, s. 651; C.
Chlebowski, Wachlarz, Warszawa 1990, s. 30, 55-56, 85; M. Ney-Krwawicz, Komenda Główna Armii Krajowej 1939-1945, Warszawa 1990, s. 215, 470; K.
Malinowski, Tajna Armia Polska, Znak, Konfederacja Narodu, Warszawa 1986, s. 9, 26, 139-140; idem, Żołnierze łączności walczącej Warszawy, Warszawa 1983, s. 50; R. Domańska, „Pawiak” więzienie Gestapo. Kronika 1939 - 1944, Warszawa 1978, s. 308, 322; idem, Pawiak – kaźń i heroizm, Warszawa 1988, s. 9-92; Z. Śliwicki, Meldunek z Pawiaka, Warszawa 1974, s. 10, 192-193, 295-296; J. Garliński, Oświęcim walczący, Warszawa 1992, s. 65; H.
Świebocki, Powstanie i rozwój konspiracji obozowej, (w:) Auschwitz 1940 – 1945. Węzłowe zagadnienia z dziejów obozu - Ruch Oporu, t. 4, W.
Długoborski, F. Piper (red.), Oświęcim 1995, s. 49-52, 126; B. Jarosz, Organizacje obozowego i przyobozowego ruchu oporu i ich działalność, (w:) Auschwitz nazistowski obóz śmierci, F. Piper, T. Świebocka (red.), Oświęcim 1993, s. 209; idem, Obozowy i przyobozowy ruch oporu, (w:) Oświęcim. Hitlerowski obóz masowej zagłady, J. Buszko (red.), Warszawa 1977, s. 137-138; Księga pamięci. Transporty Polaków z Warszawy do KL Auschwitz 1940 – 1944, t. 2, F. Piper i in. (red.), Warszawa-Oświęcim 2000, s. 644, 664; Zbiory autora J. Dębski, Słownik biograficzny Polaków więźniów KL Auschwitz, plik Słownik1.doc, s. 152-153; AWBBH. Materiały i Dokumenty, Centralna Kartoteka Wachlarza, sygn. III/29/9; Rocznik Oficerski Rezerw 1934, Warszawa 2003, s. 143, 640; CAW. Teczki personalne oficerów, Żytkiewicz Aleksander - teczka personalna, sygn.
Ap. 1727; APMA-B. Arbeitseinsatz, Prämienauszahlung, segr. 9, sygn.
D-AuII-3a/1049; APMA-B. SS-Hygiene Institut, Begleitscheine, segr. 15, sygn. D-Hyg-Inst./19, s. 163; APMA-B. Materiały, Oficerowie WP – więźniowie KL Auschwitz, t. 272, sygn. Mat./1949, s. 135-137; APMA-B. Materiały, Ankiety, sygn.
Mat./4957; APMA-B. Materiały, Ankiety, sygn. Mat./14118; APMA-B.
Oświadczenia, t. 67, s. 7-21, rel. A. Żytkiewicza; APMA-B. Oświadczenia, t. 52, s. 24-27, 29, rel. Z. Idziaka.
Dr Jerzy Debski
Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu
ls
