Fontanna Neptuna w Gdańsku. Fot. PAP/A.Warżawa
Już w 1549 r. przed wejściem do Dworu Artusa stała studnia. Na początku XVII wieku ówczesne władze miasta, w tym burmistrz Bartholomaus Schachmann, postanowiły zastąpić ją bardziej reprezentacyjnym obiektem - fontanną.
W 1606 r. Rada Miejska powierzyła prace przy projekcie fontanny oraz wykonaniu jej kamiennych elementów rzeźbiarzowi Abrahamowi van den Blocke znanemu m.in. jako wykonawcę gdańskiej Złotej Bramy, ołtarza w kościele św. Jana oraz kamieniarki i rzeźby Złotej Kamienicy, Bramy Wyżynnej czy elewacji wschodniej Wielkiej Zbrojowni.
Zdobiący fontannę posąg Neptuna powstał w pracowni Gerdta Benningka (w różnych źródłach podaje się różną pisownię tego imienia i nazwiska), a odlał go Peter Hausen. Prace te ukończono w 1615 r. Wówczas także gotowe już były pozostałe elementy fontanny, w ich montażu przeszkodziły jednak kłopoty z uszczelnieniem instalacji wodnej mającej zasilać wodotrysk, przebudowa Dworu Artusa a także wojna trzydziestoletnia. Fontanna trafiła do Wielkiej Zbrojowni, gdzie czekała na montaż.
W końcu, w 1633 r., po tym, jak mistrz murarski Reinhold de Clerk wymurował fundament, rzeźbiarz Wilhelm Richter – uczeń nieżyjącego już wówczas Abrahama van den Blocke, zmontował fontannę. Po raz pierwszy uruchomiono ją 9 października, ale uroczysta inauguracja miała miejsce 23 marca następnego roku, kiedy to także fontanna została otoczona kratą.
W końcu, w 1633 r., po tym, jak mistrz murarski Reinhold de Clerk wymurował fundament, rzeźbiarz Wilhelm Richter – uczeń nieżyjącego już wówczas Abrahama van den Blocke, zmontował fontannę. Po raz pierwszy uruchomiono ją 9 października, ale uroczysta inauguracja miała miejsce 23 marca następnego roku, kiedy to także fontanna została otoczona kratą.
W tym czasie studnie miejskie zasilane były wodą z tzw. Kunsztu Wodnego zlokalizowanego w okolicy dzisiejszego skrzyżowania Hucisko. Jednak woda z tego źródła miała zbyt niskie ciśnienie, by zapewnić poprawne działanie fontanny. Zdecydowano się więc zasilać wodotrysk ze zbiorników umieszczonych na poddaszu Dworu Artusa (część źródeł mówi o drugim zbiorniku umieszczonym w Ratuszu Głównego Miasta). Ze względu na kłopot z uzupełnianiem zbiorników fontanna działała tylko w niektóre dni lata, w określonych godzinach.
W ciągu wieków wodotrysk, nawiązujący swoimi cechami architektonicznymi do manieryzmu flamandzkiego, przechodził liczne naprawy i konserwacje. W drugiej połowie XVIII wieku w trakcie kapitalnego remontu basen i czasza wzbogaciły się o dodatkowe elementy, w tym fantazyjne rokokowe wizerunki morskich zwierząt, a w ogrodzeniu pojawiły się z pozłacane orły i herby Gdańska.
W 1927 roku fontanna Neptuna przeszła kolejną renowację, a w grudniu 1935 naziści uszkodzili dwa polskie orły zdobiące ogrodzenie.
W 1945 r. najcenniejsze elementy fontanny, w tym figurę Neptuna zdemontowano i wywieziono do miejscowości Parchowo niedaleko Bytowa. Pozostałe części obiektu ukryto w basenie fontanny i zamurowano. Po zakończeniu działań wojennych wywiezione części wodotrysku wróciły do Gdańska niemal nie uszkodzone, brakowało jednak m.in. trójzębu Neptuna. Wśród gruzów w pobliżu Dworu Artusa znaleziono kraty, które okalały wodotrysk.
W 1950 r. rozpoczęła się restauracja fontanny. Nowy trzon według projektu Tadeusza Godziszewskiego wykonał Zacheusz Pypeć, nowy trójząb – Stanisław Goździelewski, a elementy ogrodzenia oraz orły i herby z bramek odtworzył Stanisław Nowakowski. Konieczny był także remont instalacji wodnej zasilającej fontannę: wykonali go pracownicy ówczesnej stoczni gdańskiej.
Niektóre źródła podają, że fontanna została ponownie uruchomiona 22 lipca 1954 r. Część doniesień mówi jednak, że operacja ta była nieudana, a wodotrysk rzeczywiście ruszył trzy lata później.
W kolejnych latach fontanna była na bieżąco naprawiana i konserwowana. W latach 2011–2012 przeszła generalny remont, na potrzeby którego fontannę trzeba było niemal w całości zdemontować. Konserwatorzy z Polskich Pracowni Konserwacji Zabytków w Gdańsku odnowili wówczas m.in. figurę Neptuna i misę, wymieniono też podziemną instalację wodną, w tym pompy i unowocześniono oświetlenie. Prace kosztowały około 1,7 mln zł.
Basen najsłynniejszej gdańskiej fontanny to kamienny, nieregularny wielokąt ozdobiony rzeźbami przedstawiającymi m.in. stwory morskie. Pośrodku basenu znajduje się zdobny trzon, na którym umieszczono czaszę (misę) z cokołem, a na nim posąg nagiego Neptuna z trójzębem w prawicy i końmi morskimi u stóp. Woda tryska z trójzębu i spod nóg Neptuna do czaszy, skąd rzygaczami spływa do basenu. Budowla otoczona jest ośmiobocznym metalowym ogrodzeniem, w które wmontowano cztery bramki zwieńczone pozłacanymi orłami w koronie i herbami Gdańska.
Depesza powstała na podstawie „Encyklopedii Gdańska”, „Katalogu Zabytków Sztuki. Gdańsk Główne Miasto” pod red. Barbary Roll i Iwony Strzeleckiej oraz publikacji www.trojmiasto.pl opartej na materiałach Wacława Rasnowskiego.
aks/ abe/
