Sztolnia w Zabytkowej Kopalni Srebra. Fot. PAP/A. Grygiel
Wniosek o wpisanie tarnogórskich podziemi na listę światowego dziedzictwa UNESCO rząd złożył już w paryskiej siedzibie tej organizacji – poinformował Grzegorz Rudnicki ze Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, które pracowało nad wnioskiem.
Weryfikacja formalna dokumentacji potrwa do końca lutego br., w drugiej połowie roku ma rozpocząć się weryfikacja nominowanych obiektów przez Komitet Światowego Dziedzictwa UNESCO. Ostateczna decyzja powinna być znana w połowie 2017 r.
Pierwszy w woj. śląskim wniosek o wpis na listę światowego dziedzictwa UNESCO liczy ok. 500 stron. Uzupełniają go załączniki (ponad 200 stron) oraz ponad 300-stronicowy plan zarządzania Dobrem (obiektami) na lata 2016-2020, na którego sfinansowanie 120 tys. zł przekazał ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Instytut koordynuje proces składania wniosku. Najpierw przygotowywaną przez kilka lat przez Stowarzyszenie dokumentację przesłano w ub. roku do zaopiniowania przez Polski Komitet ds. UNESCO, który ma status organu doradczego rządu. Po akceptacji wniosek trafił do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, gdzie swój podpis złożyła na nim wiceszefowa resortu i Generalny Konserwator Zabytków Magdalena Gawin. Następnie dokumenty przesłano do Paryża.
Wniosek dotyczy wpisu na listę światowego dziedzictwa UNESCO tarnogórskich podziemi i naziemnych obiektów pogórniczych. W Tarnowskich Górach są dwa główne zabytkowe obiekty górnicze - Zabytkowa Kopalnia Srebra oraz Sztolnia Czarnego Pstrąga. Są częścią podziemnego kompleksu chodników i wyrobisk po dawnym górnictwie rud srebronośnych na tym terenie, liczącego ponad 150 km. Turyści mogą zwiedzać położone kilkadziesiąt metrów pod ziemią trasy, ich część pokonuje się łodziami. Zgodnie z intencją SMZT, poza kopalnią i sztolnią ochroną UNESCO mają być objęte także inne pogórnicze obiekty.
W przedsięwzięciu zainicjowanym i prowadzonym przez SMZT uczestniczył zespół polskich i zagranicznych ekspertów. Początkowo zakwalifikowali oni do wpisu 26 obiektów pogórniczych, w tym zajmujący 150 ha kompleks podziemi po dawnym górnictwie rud ołowiu, srebra i cynku. W ostatniej fazie prac z części podziemnej wydzielono dodatkowo dwie sztolnie: Głęboką Sztolnię Fryderyk (jej fragment pod nazwą Sztolnia Czarnego Pstrąga jest udostępniony dla zwiedzających), a także Sztolnię Boże Wspomóż. W ten sposób liczba tak zwanych atrybutów (obiektów lub miejsc) wzrosła do 28.
Pozostałe obiekty to liczne szyby górnicze (w tym trzy będące częścią podziemnej trasy turystycznej w Zabytkowej Kopalni Srebra i dwa w Sztolni Czarnego Pstrąga), pierwotny rejon założenia Kopalni Fryderyk w dzielnicy Bobrowniki Śląskie, krajobraz pogórniczy z XIX wieku, krajobraz pogórniczy Srebrnej Góry, Park Miejski, hałda popłuczkowa dawnej Kopalni Fryderyk oraz Stacja Wodociągowa Staszic wraz z kompleksem podziemnych komór.
Specjaliści Stowarzyszenia akcentują, że tarnogórska kandydatura to pod kątem zarządzania najbardziej skomplikowany wniosek w historii polskich starań o wpis na listę UNESCO. Chodzi o liczbę obiektów oraz ich formę właścicielską.
Oprócz Skarbu Państwa właścicielami i zarządcami działek, na których leżą poszczególne atrybuty są urzędy miast Tarnowskie Góry i Bytom, gmina Zbrosławice, powiat tarnogórski, Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, właściciele prywatni, nadleśnictwo Brynek, Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów, Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Tarnowskich Górach oraz Polskie Koleje Państwowe.
Od ponad 10 lat Zabytkowa Kopalnia Srebra i Sztolnia Czarnego Pstrąga są już na prezydenckiej liście Pomników Historii. Od listopada 2014 r. kopalnia jest tzw. punktem kotwicznym sieci Europejskiego Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego (ERIH), skupiającego ok. 200 zabytków techniki w Europie.
Według legendy, początek górnictwu srebra w Tarnowskich Górach dał w 1490 r. chłop Rybka, który na swym polu wyorał bryłę kruszcu. Rozwój przemysłu wydobywczego umożliwiło nadanie w 1526 r. Tarnowskim Górom praw miejskich i statusu Wolnego Miasta Górniczego przez księcia opolskiego Jana II Dobrego. W 1528 r. książę wydał Ustawę Górniczą zwaną Ordunkiem Gornym, określającą prawa braci górniczej i regulującą techniczne i organizacyjne warunki eksploatacji.
Przez ok. 500 lat na obszarze Tarnowskich Gór i okolic funkcjonowało kilka tys. kopalń. W większości były to małe przedsiębiorstwa z kilkoma szybami górniczymi. Pod koniec XVIII w. uruchomiono na obecnych terenach miasta największą w historii tarnogórskiego górnictwa kruszcowego państwową kopalnię Fryderyk, która działała od 1784 do 1912 r. Kopalnie tarnogórskie przez wiele lat miały znaczący wpływ na rozwój Śląska i tej części Europy. Wyjątkowym skarbem i jednocześnie największą atrakcją są zachowane w bardzo dobrym stanie, niemal w pełni autentyczne wyrobiska kopalniane z systemem sztolni odwadniających.
Jak podkreśla SMZT, niespotykany w skali światowej jest też system gospodarowania wodą pogórniczą do celów spożywczych i przemysłowych, zasilającą Tarnowskie Góry oraz inne miasta aglomeracji śląskiej. Zachowany zakład wodociągowy powstały na wyrobiskach górniczych pokazuje, jak bardzo rozwinięty był przemysł w tej części Europy. Dodatkowym, ważnym elementem dziedzictwa i atrakcją Tarnowskich Gór jest fragmentarycznie zachowany krajobraz pogórniczy ukształtowany na przestrzeni kilku wieków działalności wydobywczej.(PAP)
mtb/ mhr/
