„Warszawa Singera” w Filmotece Narodowej

„Tegoroczny przegląd jest swoistym przekładańcem. Ideą jest zaprezentowanie najszerszego spektrum filmów ukazujących historię obecności Żydów w Polsce” - powiedziała PAP dyrektor archiwów Filmoteki Narodowej pani Grażyna Grabowska, osoba odpowiadająca za kształt przeglądu.

Przygotowane do wyświetlenia produkcje dzielą się na trzy duże kategorie. Pierwsza to obrazy życia sprzed I wojny światowej. Zalicza się tu „Yentl” z 1983 roku. Reżyserką oraz odtwórczynią głównej roli w filmie jest Barbra Streisand.

Scenariusz filmu powstał na bazie opowiadania „Yentl, chłopiec z Jesziwy” Izaaka Singera. „Jest parę powodów, dla których pokazujemy ten film. Po pierwsze, to rzecz, która powstała na podstawie prozy patrona festiwalu. Po drugie to film zrobiony z wielkim rozmachem, znakomity musical z pięknymi piosenkami, które żyją już swym własnym, pozafilmowym życiem. No, i na koniec, to film autentycznie zabawny, z absolutnie karkołomnym pomysłem fabularnym wpisującym się w modę na kostiumowe przebieranki, która to moda jest tak stara jak stare jest kino" - tłumaczyła pani Grabowska.

Kolejnym filmem jest nagrodzona Złotym Lwem „Austeria” (1983) w reżyserii Jerzego Kawalerowicza. Tytułowa austeria to galicyjska karczma. Prowadzi ją stary Żyd Tag (Franciszek Pieczka) wraz z rodziną oraz ukraińską służącą Jewdochą (Liliana Komorowska). Film ukazuje różne grupy żołnierzy i uciekinierów, które ściągają do karczmy w wyniku wybuchu I wojny światowej. Na ich tle maluje się wyraziście postać Taga, który w trudnej sytuacji zachowuje filozoficzny spokój.

Zaraz po wydaniu powieści „Austeria” (1966) Julian Stryjkowski przygotował scenariusz filmowy we współpracy z Jerzym Kawalerowiczem i Tadeuszem Konwickim. Jednak, w wyniku narastającej wtedy nagonki antyżydowskiej, film mógł powstać dopiero na początku lat osiemdziesiątych.

Drugą kategorię przeglądu tworzą filmy ukazujące okres międzywojnia. Znalazły się tu takie tytuły jak „Sabra”, „Judeł gra na skrzypcach”, „Wiera Gran” czy „Po-lin: okruchy pamięci”. Ten ostatni został zmontowany z archiwalnych nagrań, zrealizowanych przez amerykańskich Żydów, którzy w latach 30. odwiedzali swych polskich krewnych w małych kresowych miasteczkach.

Rozrzucony po świecie materiał zbierała przez prawie dziesięć lat Jolanta Dylewska. Następnie odwiedziła z kamerą dziewiętnaście miejscowości, gdzie niegdyś zrealizowano odnalezione nagrania. Udało jej się nawet odszukać ostatnie osoby pamiętające tamte czasy. W ten sposób powstała interesująca rekonstrukcja przedwojennego życia Żydów. Jolanta Dylewska znana jest jako reżyserka, scenarzystka, a przede wszystkim autorka zdjęć filmowych („Rozmowa z człowiekiem z szafy”, „Tulpan”, „Królowa aniołów”, „Made in Poland” ). Za „Po-lin” otrzymała Złotego Warszawskiego Feniksa w kategorii Najlepszy Film.

Ostatni cykl przeglądu poświęcony jest wydarzeniom powojennym. Mieści się tu film „Nasze dzieci”, wyreżyserowany przez Natana Grossa w 1948 roku. Przedstawia on postacie dwóch komików – Dżigana i Schumachera – którzy po wojnie wrócili do Polski i prezentują sztukę na temat getta. Na przedstawieniu są obecne ocalałe z wojny dzieci. Nie godzą się one na żartowanie z poważnego tematu – głośno protestują i przerywają występ. Następnie uświadamiają aktorom jak wstrząsająca jest historia getta. Ci, poznawszy swój błąd, wystawiają inny spektakl, mając nadzieję uwolnić młodych od wojennej traumy. „Nasze dzieci” to fabularyzowany dokument, w którym wystąpiły prawdziwe dzieci z sierocińca w Helenówku.

Inne filmy o tematyce powojennej to „Zwyczajny marzec” czy „Pokłosie”. Pierwszy to dokument o wydarzeniach z marca 1968 roku - pacyfikacji ruchu studenckiego połączonej z nagonką antyżydowską. Reżyserka, Maria Zmarz-Koczanowicz, wykorzystała kroniki filmowe, przemówienia Władysława Gomułki i Mieczysława Moczara, programy telewizyjne oraz audycje radiowe. Całość komentuje Adam Michnik, jeden z głównych uczestników ówczesnych wydarzeń.

„Pokłosie” jest natomiast głośnym thrillerem sprzed roku, wyreżyserowanym przez Władysława Pasikowskiego. Scenariusz powstał na podstawie książki „Sąsiedzi” Jana Tomasza Grossa, w której opisał on pogram w Jedwabnem. Pasikowski stworzył fikcyjną opowieść o dwójce braci, odkrywających prawdę o mrocznych wydarzeniach sprzed siedemdziesięciu lat.

Do interesujących filmów przeglądu należy również „Wiera Gran". To kolejny dokument Marii Zmarz-Koczanowicz. Opowiada historię polskiej pieśniarki żydowskiego pochodzenia. W latach 30. Wiera Gran uświetniała swymi występami m.in. warszawski klub Paradiso na Nowym Świecie. "Gdy nocą pachnie kwiat magnolii, wtórując cichej melancholii" - śpiewała wtedy w swym "Tangu Brazylijskim".

Podczas wojny pracowała w kawiarni Cafe Sztuka w warszawskim getcie. Śpiewała tam piosenkę "Jej pierwszy bal" z akompaniamentem Władysława Szpilmana i Adolfa Godfedera. Po wojnie została oskarżona o kolaborację. Oficjalnie oczyszczona z zarzutów, pozostawała wciąż celem licznych oskarżeń. Nie wróciła już na stałe do Polski, rozwijając swą karierę na francuskiej scenie.

O pozostałych filmach można przeczytać na stronie internetowej kina Iluzjon: www.iluzjon.fn.org.pl.

Kino Iluzjon – należące do Filmoteki Narodowej – rozpoczęło swą działalność w 1956 roku. Najpierw tułało się po wielu mniejszych salach. W latach 70. ulokowane zostało w sali kina Polonia. Potem wielokrotnie zmieniało swą siedzibę, a jego burzliwym losom towarzyszyło zawsze społeczne poparcie. Kiedy np. w 1996 r. Filmoteka musiała opuścić budynek kina Śląsk, ulicami stolicy przemaszerowała kilkusetosobowa manifestacja, domagająca się odwołania decyzji. Ostatnio Iluzjon wrócił do wyremontowanego gmachu dawnego kina Stolica przy ul. Narbutta 50a, w skwerze Antoniego Słonimskiego.

Festiwal Kultury Żydowskiej „Warszawa Singera” to coroczne święto muzyki, teatru, filmu, literatury oraz sztuk wizualnych, wszystkich poświęconych kulturze żydowskiej. Filmoteka Narodowa współpracuje z festiwalem od początku jego istnienia. (PAP)

kkp/ abe/