Plakat wystawy "Wolne Miasto Kraków".
Niemal 200 lat temu w Krakowie rozebrano mury obronne, powstały Planty, rozpoczęto planowanie przestrzenne i konserwację zabytków, a w przemyśle pojawiły się nowinki techniczne. O tych zmianach przypomina wystawa „Wolne Miasto Kraków. W poszukiwaniu nowoczesności” w Pałacu Krzysztofory.
Wolne Miasto Kraków, zwane też Rzeczpospolitą Krakowską, powstało po Kongresie Wiedeńskim 1815 r. w wyniku kompromisu między Austrią, Rosją i Prusami. Była to miniaturowa republika o powierzchni ok. 1150 km kw. z własną władzą wykonawczą: 12-osobowym Senatem i umiarkowaną autonomią.
Mimo częściowej niezależności, Wolne Miasto pozostawało pod kontrolą zaborczych mocarstw. Jakie były jego losy można się przekonać oglądając wystawę, która w piątek po południu zostanie otwarta w Pałacu Krzysztofory – oddziale Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.
"Zazwyczaj koncentrujemy się na politycznym i społeczno-ustrojowym znaczeniu Wolnego Miasta Kraków. Ta wystawa pokazuje wysiłki, jakie podjęto, by w duchu oświeceniowym stworzyć nowoczesne miasto" - powiedział PAP kurator wystawy Dominik Lulewicz.
W okresie istnienia Wolnego Miasta wprowadzono niezawisłe sądownictwo i przeprowadzono uwłaszczenie chłopów, choć czynsze dla chłopów były horrendalnie wysokie. Zaniedbane miasto po raz pierwszy zostało objęte planowaniem przestrzennym, powstawały brukowane i oświetlone ulice oraz podziemna kanalizacja, rozpoczęto budowę linii kolejowej i stałego mostu na Wiśle.
Także wtedy zaczęła się kształtować nowoczesna myśli konserwatorska: zaczęto restaurację Collegium Maius i rozpoczęto prace w Zamku Królewskim na Wawelu. Wiele ambitnych projektów, z braku pieniędzy, pozostało jednak tylko na papierze.
Na wystawie zgromadzono ponad 290 obiektów: archiwalnych dokumentów, projektów, planów, pamiątek. By na nią wejść trzeba pokonać symboliczną granicę, czyli szlaban w biało-niebieskie pasy.
Zwiedzający zobaczą m.in. księgę planów Krakowa, żelazną chorągiewkę z Barbakanu z czasu jego renowacji w 1839 r., medalion - pamiątkę związaną z naczelnikiem Tadeuszem Kościuszką, kielich oraz fajkę i komplet cybuchów po Józefie Poniatowskim. Twórcy wystawy przypomną też o krakowskim księgarzu, kronikarzu, historyku samouku, autorze pierwszego przewodnika po mieście i okolicach z 1822 r. Ambrożym Grabowskim.
Osobna sala poświęcona została kształtowaniu się nowoczesnego społeczeństwa. Będzie tam można zobaczyć przedmioty związane z rozwojem handlu oraz zaaranżowaną kancelarię urzędnika, bo w Wolnym Mieście Krakowie powstała warstwa zawodowych urzędników.
W 1833 r. państwa opiekuńcze narzuciły miastu nową konstytucję, która do minimum ograniczyła wpływ mieszkańców na losy Krakowa, a trzy lata później zaczęła się okupacja austriacka.
Kres Wolnego Miasta Krakowa nastąpił po powstaniu krakowskim z 1846 r. To właśnie w Pałacu Krzysztofory swoją siedzibę miał powołany wówczas Rząd Narodowy Rzeczpospolitej Polskiej. Zwiedzający zobaczą m.in. oryginalne odezwy i druki ulotne, broń z epoki, sztandar powstańczy oraz fragment filmu z 1977 r. „Pasja” o jednym z powstańczych dowódców Edwardzie Dembowskim.
Wystawę zamykają zdjęcia tych obiektów z czasów Wolnego Miasta Krakowa, które dotrwały do naszych czasów, jak choćby Ogród Strzelecki. Będą też tabliczki z nazwami ulic, których patronami zostali ważni obywatele Wolnego Miasta: Edward Dembowski, Florian Straszewski, Ambroży Grabowski.
Uzupełnieniem ekspozycji jest prezentacja pochodzących z prywatnej kolekcji Janusza Adamczyka walorów pocztowych - oryginalnie stemplowanej korespondencji z czasów Wolnego Miasta Kraków.
„Mogłoby się wydawać, że osiągnięcia z lat 1815–1846 nie są spektakularne, ale bez przemian, jakie zainicjowano wtedy w wielu dziedzinach, bez modernizacji miasta, nie byłoby tak dynamicznego rozwoju Krakowa w późniejszych dziesięcioleciach” – podkreślił Dominik Lulewicz.
Wystawa potrwa do 15 listopada. (PAP)
wos/ mhr/
