Dziedzictwo wielokulturowej i wieloetnicznej Polski sprzed 1945 r. przypomina książka „Węzły pamięci niepodległej Polski”, będąca efektem projektu naukowego Muzeum Historii Polski „Węzły pamięci”. W powstanie publikacji zaangażowało się kilkudziesięciu badaczy, m.in. historyków, socjologów, literaturoznawców i prawników. W skład zespołu redakcyjnego książki, obok przewodniczącego prof. Zdzisława Najdera, weszli: Anna Machcewicz, Michał Kopczyński, Roman Kuźniar, Jerzy Stępień, Wojciech Włodarczyk oraz szef MSW Bartłomiej Sienkiewicz.
Książka jest efektem projektu naukowego „Węzły pamięci”, prowadzonego przez Muzeum Historii Polski od 2010 r. Jego celem jest przypomnienie wielokulturowej i wieloetnicznej spuścizny Polski sprzed 1945 r. Naukowcy uczestniczący w projekcie założyli, że wraz z końcem II wojny światowej nastąpiło przerwanie prawie tysiącletniej ciągłości niepodległego i suwerennego państwa polskiego – trwało ono także w czasie okupacji niemieckiej i sowieckiej w latach 1939-1945, czego dowodem było istnienie Polskiego Państwa Podziemnego.
Książka jest efektem projektu naukowego „Węzły pamięci”, prowadzonego przez Muzeum Historii Polski od 2010 r. Jego celem jest przypomnienie wielokulturowej i wieloetnicznej spuścizny Polski sprzed 1945 r.
Pomysłodawcą „Węzłów pamięci” jest prof. Najder, który – jak tłumaczy w publikacji wydanej w ramach inicjatywy – inspirował się cyklem badawczym „Lieux de memoire” (fr. miejsca pamięci) francuskiego historyka Pierre’a Nora.
„Węzeł to coś, co łączy. Łączy nitki i całe sieci skojarzeń, osobistych wspomnień i wyobrażeń zaczerpniętych z lektury. Wiążę nabytą wiedzę z własnymi przeżyciami (…). Wiążę nasz świat prywatny z wielkim światem historii. Wiąże teraźniejszość z przeszłością, żywych z umarłymi. Węzły narodowej pamięci wiążą jednostki i rodziny w naród – w tę wielką wspólnotę, wyrosłą z ziemi i pamięci, z przeżyć i wyobrażeń” – tłumaczył prof. Najder we wstępie do "Węzłów pamięci niepodległej Polski".
W książce dokonano rekonstrukcji dawnej mapy pojęć i wyobrażeń o przedwojennej Polsce. W publikacji zamieszczono ok. 400 tekstów różnej długości, wszystkie są utrzymane w konwencji eseju.
Wśród ułożonych alfabetycznie tekstów znajdują się wyjaśnienia haseł odnoszących się do głównych polskich świąt narodowych - 3 maja i 11 listopada. Ponadto w publikacji omówiono inne pojęcia dotyczące ważnych dla Polaków dat – „1920”, „Wrzesień 1939”, i „17 września”.
Najwięcej miejsca w książce poświęcono na opisanie miejscowości, nierozerwalnie wpisanych w polski krajobraz kulturowy przed 1945 r. Oprócz esejów na temat Warszawy, Lwowa, Wilna i innych głównych polskich miast II RP, przypomniano miejscowości mniej znane - m.in. Berdyczów, Jazłowiec, Krojanty, Łowczówek, Mościce i Zaleszczyki - a wśród nich m.in. te, będące niemymi świadkami ważnych bitew z udziałem polskiego oręża.
We wprowadzeniu do książki dyrektor MHP Robert Kostro podkreślił, że "Węzły pamięci..." pomagają zrekonstruować pamięć zbiorową pokolenia Polaków urodzonych w II RP, którzy po 1939 r. utracili państwo, z którym byli związani, zmuszono ich do życia w podziemiu lub na emigracji. Kostro nazwał publikację „encyklopedią polskiej pamięci”, zapisem szczególnego polskiego doświadczenia niepodległości.
W „Węzłach pamięci…” opisano również mniejszości narodowe zamieszkujące Polskę przed II wojną światową oraz miejsca i budowle, których istnienie wzmacniało wśród Polaków tożsamość narodową, m.in. Wawel i Zamek Królewski w Warszawie. Autorzy książki przypomnieli ważne dla polskiej tożsamości zbiorowej zrywy niepodległościowe oraz zwrócili uwagę na rolę polskiego podziemia, w tym Armii Krajowej, w walkę o wolną ojczyznę.
We wprowadzeniu do książki dyrektor MHP Robert Kostro podkreślił, że "Węzły pamięci..." pomagają zrekonstruować pamięć zbiorową pokolenia Polaków urodzonych w II RP, którzy po 1939 r. utracili państwo, z którym byli związani, zmuszono ich do życia w podziemiu lub na emigracji. Kostro nazwał publikację „encyklopedią polskiej pamięci”, zapisem szczególnego polskiego doświadczenia niepodległości.
„Obserwującego polskie spory, u których źródeł leży często różne odczytywanie historii, kusić może wizja świata, który zapomniał o historii. A jednak pamięć jest zjawiskiem społecznym, określającym nasz byt; zbiorem doświadczeń pozwalającym narodom poruszać się w przestrzeni społecznej i politycznej, tak jak pamięć indywidualna pozwala człowiekowi poruszać się w przestrzeni fizycznej, intelektualnej i emocjonalnej” – napisał dyrektor MHP.
Dodał, że pamięć o przeszłości może dzielić, jednak większym zagrożeniem dla zbiorowości jest jej utrata. „O minionych chwalebnych czynach i dokonaniach musimy pamiętać, bo stanowić winny nasze drogowskazy, o małościach i zbrodniach trzeba pisać dla przestrogi” – podkreślił Kostro.
Oprócz haseł tematycznych książka zawiera także obszerny wybór fotografii (ze zbiorów Ośrodka Karta), w większości publikowanych po raz pierwszy, które składają się na panoramiczny obraz niepodległej Polski.
Książkę opublikowało wydawnictwo Znak przy współpracy z MHP i Fundacją Węzły Pamięci. Do publikacji dołączono dwie płyty CD. Jedna z nich zawiera popularne w II RP pieśni i piosenki; druga – głosy wybitnych postaci międzywojennej Polski. (PAP)
wmk/
