Ul. Wileńska w Warszawie /Źródło: Polona
Mazowiecki wojewódzki konserwator zabytków Marcin Dawidowicz wpisał do rejestru zabytków historyczny układ urbanistyczny ulicy Wileńskiej na odcinku od ul. Targowej do ul. Konopackiej w Warszawie.
W uzasadnieniu decyzji MWKZ wskazał, że przedmiotowy układ urbanistyczny jest cennym przykładem tkanki miejskiej Warszawy, której zasadnicza forma ukształtowała się pod koniec XIX i w I poł. XX w.
Dodał, że obejmuje on parcelację typową dla zabudowy czynszowej, wznoszonej pod koniec XIX w. (pierzeja północna), oraz podziały funkcjonalne związane z zabudową towarzyszącą kolei: reprezentacyjne budynki z lat 20. XX w. (gmach Warszawskiej Dyrekcji Kolei Państwowych, willa naczelnika) oraz modernistyczną zabudowę mieszkaniową z końca lat 30. XX w. (zespół domów dla pracowników kolejowych), uzupełnioną po wojnie z zachowaniem skali i charakteru zespołu.
Zabudowa ulicy Wileńskiej, na odcinku od ul. Targowej do ul. Konopackiej, odzwierciedla etapy rozwoju jej układu urbanistycznego. Zabudowa ulicy w dużym stopniu przetrwała zniszczenia II wojny światowej oraz prowadzone w późniejszych dziesięcioleciach prace modernizacyjne.
„Zachował się czytelny przebieg wytyczonej w linii prostej ulicy, z ciągami pieszymi wzdłuż elewacji budynków po obu stronach, z zielenią pomiędzy jezdnią a chodnikiem po wschodniej oraz czytelnymi wjazdami na teren posesji, oryginalny układ wraz z zabudową z końca XIX w. do lat 30. XX w., uzupełnioną w okresie powojennym” – zaznaczył konserwator.
Podkreślił, że jest to wyjątkowy w skali dzielnicy i miasta przykład kształtowania tkanki miejskiej o zróżnicowanej zabudowie, dokumentujący reprezentacyjny charakter rejonu dawnego dworca Kolei Warszawsko-Petersburskiej.
Ulica Wileńska została wytyczona w 1873 r. Fragment ulicy od dzisiejszej ulicy Konopackiej znajdował się na obszarze dawnych gruntów folwarku Targówek, które zostały podzielone na mniejsze kolonie. Ich właścicielem był m.in. Ksawery Konopacki (1813–1879), od 1858 r. urzędnik Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu w Warszawie.
Podjęte przez niego prace regulacyjne tej części miasta oraz decyzja o lokalizacji początkowej stacji Drogi Żelaznej Warszawsko-Petersburskiej (1862) przyczyniły się do rozwoju ul. Wileńskiej.
Dworce Petersburski i Terespolski przy ul. Kijowskiej zostały połączone tramwajem konnym, fragment ul. Wileńskiej w rejonie stacji był wybrukowany. W 1891 r. Nowa Praga wraz ze Szmulowizną i Kamionkiem została przyłączona do Warszawy, co spowodowało konieczność uregulowania numeracji hipotecznej działek.
W 1893 r. w związku z przeniesieniem rogatek wileńskich i żądaniami mieszkańców Nowej Pragi zarząd kolei konnych zdecydował się „przedłużyć linię kolei konnej z placu Zamkowego do dworca petersburskiego przez ulice: Wileńską, Konopacką i Stalową do Szwedzkiej”.
W 1895 r. przeprowadzono roboty budowlane na ul. Wileńskiej, polegające na podniesieniu poziomu ulicy oraz wykonaniu betonowych chodników.
Dworzec Warszawsko-Petersburski był główną stacją obsługującą przyjezdnych ze wschodu, w tym odwiedzającego Warszawę cara Mikołaja II Romanowa z małżonką. W czasie I wojny światowej dworzec Kolei Warszawsko-Petersburskiej został zniszczony przez wycofujące się wojska rosyjskie (1915), ruiny budynku rozebrano w 1919 r.
Działania wojenne bez większych uszkodzeń przetrwała zabudowa mieszkalna. Posesje wzdłuż południowej pierzei ul. Wileńskiej przeznaczone zostały na zabudowę kolejową (administracyjną i mieszkaniową). Na początku lat 20. XX w. wzniesiono na tym terenie willę naczelnika dystansu drogowego.
W 1927 r. opracowany został projekt siedziby Warszawskiej Dyrekcji Kolei Państwowych wraz z zapleczem autorstwa Mariana Lalewicza, prace budowlane zrealizowano w latach 1928–1931.
W 1938 r. Towarzystwo Budowy i Eksploatacji Mieszkań dla Pracowników Kolejowych przy południowej pierzei ul. Wileńskiej, w rejonie ul. Konopackiej, wzniosło zespół budowlany obejmujący 2 bloki mieszkalne dla pracowników kolejowych.
W związku z rosnącym zagrożeniem wybuchem konfliktu zbrojnego ok. 1939 r. za siedzibą dyrekcji Kolei Państwowych wybudowano schron przeciwlotniczy.
W czasie II wojny światowej zniszczenia zabudowy przy ul. Wileńskiej były nieznaczne. Zasadnicze zmiany nastąpiły po 1945 r. Równolegle do ul. Wileńskiej, w miejscu torów kolejowych, wytyczono nowy ciąg komunikacyjny, tzw. trasę WZ (1947-1949) i jej kontynuację w kierunku wschodnim (ob. al. „Solidarności”).
Na placu między d. gmachem Warszawskiej Dyrekcji Kolei Państwowych a blokami pracowniczymi wzniesiono 3 budynki mieszkalne, poszerzono i wyprostowano przebieg ulicy przy skrzyżowaniu z ul. Konopacką, zastąpiono drewniany dom przy ul. Wileńskiej 47 blokiem mieszkalnym, na terenach kolejowych wzniesiono blok przy ul. Wileńskiej 18.
Najprawdopodobniej w latach 60. XX w. w części budynków usunięto historyczne detale architektoniczne. W latach 80. XX w. pomiędzy blokami kolejowymi a parowozownią, na przedłużeniu ul. Konopackiej, wytyczono ul. Rzeszotarską, łączącą się z al. „Solidarności”.
Od końca lat 80. XX w. prowadzono intensywną zabudowę wschodniego odcinka ul. Wileńskiej, bloki budowano w miejscu rozbieranych kamienic o niższym standardzie oraz na terenie pustych parceli. W 2010 r. rozebrana została parowozownia praska, stanowiąca jedno z ostatnich świadectw kolejowej przeszłości południowo-wschodniego odcinka ul. Wileńskiej. (PAP)
mas/ dki/
