Traktaty Rzymskie. Fot. CC0, via Wikimedia Commons
68 lat temu, 25 marca 1957 r., dyplomaci sześciu państw zawarli tak zwane Traktaty Rzymskie. Skupili się przede wszystkim na cłach, energetyce i rolnictwie. Był to pierwszy krok do powstania Unii Europejskiej.
O konieczności współpracy w zniszczonej i osłabionej w wyniku II wojny światowej Europy jako pierwszy mówił już w 1946 r. Winston Churchill. „Musimy odbudować rodzinę europejską, przynajmniej do tego stopnia, na ile to możliwe, oraz wyposażyć ją w strukturę, w której będzie mogła żyć w pokoju, bezpieczeństwie i wolności. Musimy zbudować coś na kształt Stanów Zjednoczonych Europy” – mówił były premier Wielkiej Brytanii (tekę szefa rządu stracił w 1945 r.) w wystąpieniu na uniwersytecie w Zurychu. Podkreślił, że warunkiem niezbędnym do odniesienia sukcesu będzie partnerstwo Francji i Niemiec.
Budową fundamentów do współpracy między tymi skonfliktowanymi od XIX wieku państwami zajęli się pierwszy kanclerz Niemieckiej Republiki Federalnej Konrad Adenauer, a za strony Francji - Robert Schuman i Jean Monnet. Ten ostatni jeszcze przed zakończeniem II wojny światowej ostrzegał, że powrót do dawnego modelu ustrojowego będzie grozić kolejnymi wojnami. I podkreślał, że „kraje Europy są za małe, aby zagwarantować swojej ludności niezbędny dobrobyt”.
Schuman i Monnet opracowali plan koordynacji produkcji stali i wydobycia węgla oraz powołania Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. W zawiązanej w 1951 r. w Paryżu, a funkcjonującej od następnego roku organizacji oprócz Francji i Niemieckiej Republiki Federalnej znalazły się jeszcze Włochy, Holandia, Belgia i Luksemburg.
60 lat temu Traktaty Rzymskie zapoczątkowały integrację w Europie
Przedstawiciele rządów tych właśnie sześciu państw 25 marca 1957 roku, na rzymskim Kapitolu, złożyli podpisy pod dwoma traktatami powołującymi Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej. Obydwa weszły w życie 1 stycznia 1958 roku.
Pod dokumentami podpisali się: w imieniu NRF kanclerz Konrad Adenauer i jego najbliższy współpracownik (szef Urzędu Kanclerskiego), prawnik Walter Hallstein, a w imieniu Włoch premier (i późniejszy prezydent) Antonio Segni, szef włoskiej chadecji, oraz minister spraw zagranicznych Gaetano Martino. Francję reprezentowali minister spraw zagranicznych Christian Pineau i wiceminister w tym samym resorcie, 35-letni prawnik Maurice Faure, Holandię - minister spraw zagranicznych Joseph Luns (później sekretarz generalny NATO), Belgię - minister spraw zagranicznych Paul-Henri Spaak, zaś Luksemburg - premier i minister spraw zagranicznych Joseph Bech.
Reprezentowali różne obozy polityczne, ale wszyscy byli zwolennikami integracji – gospodarczej i wojskowej. Argumentowali, że w zdominowanym przez Stany Zjednoczone i Związek Radziecki świecie współpraca krajów europejskich jest konieczna, by uniknąć kolejnego konfliktu militarnego.
W preambule traktatu o EWG zapisano m.in., że kraje będące jego sygnatariuszami są zdecydowane położyć fundamenty dla jeszcze bliższej unii między narodami Europy, co potwierdzało dążenie do politycznej integracji.
Celem EWG było utworzenie unii celnej. Kraje członkowskie zobowiązały się do zniesienia wszystkich ceł między sobą w ciągu 12 lat. W rzeczywistości cła zlikwidowano szybciej, do lipca 1968 roku. Wprowadzono też wspólne cła na produkty z krajów trzecich. Wspólny rynek oznaczał ponadto wolny przepływ dóbr, podczas gdy przepływ osób, kapitału i usług podlegał jeszcze długo ograniczeniom. Impuls do pełnej eliminacji tych ograniczeń dał dopiero Jednolity Akt Europejski z 1987 r.
Ważnym postanowieniem Traktatów Rzymskich było także wprowadzenie Wspólnej Polityki Rolnej. Subwencjonowanie produkcji rolnej i dopłaty dla rolników EWG stały się główną częścią budżetu wspólnot. Traktat ustanawiał także m.in. wspólną politykę transportową, handlową oraz zakazywał tworzenia monopoli. Zezwalał także na ustanawianie kolejnych wspólnych polityk. Po 1972 r. EWG ustanowiła ramy dla wspólnych działań w obszarze ochrony środowiska, polityki regionalnej, społecznej i przemysłowej.
Ustanowiono także instytucje i mechanizmy decyzyjne. Powołano Radę, złożoną z ministrów państw członkowskich, Komisję Europejską, Zgromadzenie Parlamentarne (przekształcone później w Parlament Europejski) oraz Trybunał Sprawiedliwości. Jednym z przełomowych momentów w funkcjonowaniu instytucji były pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego w 1979 r.
Wspólnoty przekształciły się w Unię Europejską na mocy nowego traktatu, zawartego 7 lutego 1992 r. przez 12 państw należących wówczas do Wspólnot (w 1973 r. do szóstki założycieli dołączyły Dania, Irlandia i Wielka Brytania, w 1981 r. Grecja, zaś pięć lat później Portugalia i Hiszpania).
UE oparto na trzech filarach: pierwszy z nich tworzyły Wspólnoty (które nie przestały istnieć z chwilą powołania Unii), drugi - Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE, a trzeci - Współpraca w zakresie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych (obecnie Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych).
50. rocznica pierwszego spotkania Rady Europejskiej. Nowy impuls dla integracji w czasach kryzysu
W ekonomicznym wymiarze integracji Unia Europejska osiągnęła w 1999 r. kolejny poziom - w wybranych państwach Unii (spełniających odpowiednie kryteria) do obiegu bezgotówkowego włączono wspólną europejską jednostkę walutową, ecu (obecnie euro). 1 stycznia 2002 r. euro stało się jedyną walutą narodową kilkuset milionów mieszkańców Unii.
Niepowodzeniem zakończyły się jednak próby jeszcze głębszej integracji politycznej i uchwalenia konstytucji dla UE. W 2005 r. wynegocjowany Traktat Konstytucyjny został odrzucony w referendach we Francji i w Holandii, co - zdaniem komentatorów - było efektem niezadowolenia z wielkiego rozszerzenia Unii w 2004 r. o dziesięć państw Europy Środkowej i Wschodniej, w tym Polskę, strachu przed imigracją, ale i obawy przed zbytnim ograniczeniem suwerenności państw narodowych. Część postanowień odrzuconej konstytucji i tak została przyjęta później w obowiązującym obecnie Traktacie Lizbońskim z 2007 r. Sformalizował on m.in. instytucję Rady Europejskiej, czyli szczytów szefów państw i rządów, oraz powołał stanowisko jej przewodniczącego, poszerzył kompetencje UE w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa czy wzmocnił rolę Parlamentu Europejskiego. (PAP)
jkrz/ aszw/
