Twierdza Osowiec to - jak mówią o niej eksperci - perełka fortyfikacyjna w tej części Europy. Plenerową wystawę dokumentującą jej powstanie, działania wojenne oraz stacjonujące tam wojsko można oglądać od czwartku w Białymstoku.
Twierdza Osowiec zbudowana w latach 80. XIX w. na bagiennych terenach nad Biebrzą, jest ewenementem w historii fortyfikacji w tej części Europy, jako jedyna w trakcie Wielkiej Wojny (I wojny światowej - PAP) nie została zdobyta - powiedział PAP kustosz wystawy Marek Gajewski z Muzeum Wojska w Białymstoku.
Wystawę "Obrona Twierdzy Osowiec w latach 1914-1915" otwarto dokładnie w 100. rocznicę ataku gazowego (6 sierpnia 1915 roku) na tę budowlę. Ekspozycja składa się z 16 wielkoformatowych plansz, na których można zobaczyć m.in. fotografie z budowy umocnień twierdzy, przebiegu działań mobilizacyjnych załogi, są portrety żołnierzy i dowódców, pocztówki, ale też mapy przedstawiające działania zbrojne. Gajewski powiedział, że fotografie są niezwykłe, bo pochodzą ze strony niemieckiej i rosyjskiej, dzięki czemu - jak dodał - można zobaczyć działania z dwóch stron.
Twierdza Osowiec zbudowana w latach 80. XIX w. na bagiennych terenach nad Biebrzą, jest ewenementem w historii fortyfikacji w tej części Europy, jako jedyna w trakcie Wielkiej Wojny nie została zdobyta - powiedział PAP kustosz wystawy Marek Gajewski z Muzeum Wojska w Białymstoku.
Niektóre fotografie pokazywane są po raz pierwszy, pochodzą z rosyjskiego Wojenno-Historycznego Muzeum w Sankt Petersburgu.
Gajewski mówił, że Twierdza Osowiec jako jedyna rosyjska twierdza nie poddała i nie była ewakuowana; broniła się przez ponad rok - od pierwszych dni sierpnia 1914 roku do chwili ewakuacji w dniu 22 sierpnia 1915 roku. Dodał, że twierdza w tym czasie była oblężona przez 302 dni, przetrwała dwa ataki - artyleryjski (ciężką bronią) i gazowy (wypuszczono 3 tys. butli z chlorem, zginęło ponad 1,5 tys. rosyjskich żołnierzy). "Niemcy jej nigdy nie zdobyli, a zajęli dopiero po opuszczeniu przez wojska rosyjskie, co było wymuszone sytuacją wojenną" - mówił.
W jego ocenie twierdza nie została zdobyta przede wszystkim ze względu na swoje położenie - na terenie bagiennym, broniła przeprawy przez rzekę Biebrzę, której w tym miejscu nie można było przekroczyć. "Linia Biebrzy była fortyfikowana, była pilnowana i asekurowana przez wojska rosyjskie, Niemcy mieli tego świadomość i dlatego front zatrzymywał się w tym miejscu" - powiedział. Choć - jak zauważył - gdyby wojska niemieckie ściągnęły w to miejsce liczniejsze siły i wystawiły żołnierzy pierwszoliniowych, historia mogłaby potoczyć się inaczej i front mógłby zostać przełamany.
Decyzja o budowie umocnień carskich w Osowcu zapadła w 1873 r. Postanowiono umocnić przeprawę przez Biebrzę i zablokować trasy łączące Rosję z Prusami. Początkowo miał powstać jeden fort zaporowy na lewym brzegu Biebrzy, po kilku latach zaczęto dobudowywać dalsze umocnienia. Były to forty o różnej powierzchni, oddalone od siebie o kilka kilometrów. Największy Fort I Centralny miał powierzchnię kilku tysięcy metrów kw. Początkowo umocnienia nazywano Fortem Zaporowym Osowiec, potem Twierdzą Osowiec.
Twierdza ta jest jedną z trzech w Europie, które nigdy nie zostały zdobyte w walce. Podczas I wojny światowej nie powiodły się próby frontalnych niemieckich ataków na twierdzę, chociaż używano nawet gazów bojowych. W 1915 r. Niemcy weszli do twierdzy w dwa dni po jej opuszczeniu przez wojska rosyjskie. Podobnie było we wrześniu 1939 r. Niemcy zajęli obiekty po wyjściu z nich polskich obrońców. Nie atakowali twierdzy bezpośrednio. Najpierw ominęli ją, kierując się do Wizny.
Obecnie w Osowcu stacjonuje jednostka wojskowa. Po wojnie wojsko wykorzystywało bunkry np. do niszczenia starej amunicji. Niektóre obiekty, niedozorowane, zostały rozebrane przez okolicznych mieszkańców. Z grubych stropów wykuwano elementy stalowe, wykorzystując je do fundamentów czy budowy ogrodzeń. W najlepszym stanie są obiekty zajęte przez wojsko.
Forty leżą na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego. Są dostępne dla turystów. Twierdza Osowiec jest wpisana do rejestru zabytków. (PAP)
swi/ pz/
