155 lat temu zmarł Adam Tytus Działyński - twórca Biblioteki Kórnickiej

Adam Tytus Działyński pochodził z wielkopolskiej rodziny arystokratycznej – był synem Ksawerego Działyńskiego, senatora Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego oraz Justyny z Dzieduszyckich.

Urodził się 24 grudnia 1796 roku w Poznaniu, młodość spędził w  posiadłości rodzinnej w Konarzewie, gdzie pobierał pierwsze nauki. Po pobycie w Dreźnie i Paryżu, wyjechał do Pragi, gdzie podjął naukę w pierwszej w cesarstwie austriackim uczelni politechnicznej.

Po powrocie do kraju Tytus Działyński zajmuje się porządkowaniem rodowego archiwum, nawiązuje kontakty z antykwariuszami i wydawcami z terenów Królestwa Polskiego, sporo czasu spędza także w Puławach – posiadłości Izabelli z Flemingów Czartoryskiej, w której urządziła ona pierwsze w Polsce muzeum narodowe. Poznaje tam swoją przyszłą żonę Gryzeldę Zamoyską, a pomysł utworzenia zbioru pamiątek narodowej przeszłości postanawia przeszczepić na grunt wielkopolski i tworzyć podobną instytucję w dobrach odziedziczonych po zmarłym w 1819 roku ojcu, Ksawerym Działyńskim.

W czasie powstania listopadowego i wojny polsko-rosyjskiej Tytus Działyński walczył w szeregach 2. pułku strzelców konnych, następnie był m.in. adiutantem generała Skrzyneckiego. Za udział w postaniu został ukarany przez władze pruskie konfiskatą majątku – procesy, w wyniku których udało mu się odzyskać rodzinne dobra, ciągnęły się do 1839 roku.

Od 1826 rezydował w odziedziczonym zamku w Kórniku, który przebudował na potrzeby gromadzenia i ekspozycji swojej kolekcji.

Następne lata poświęcił Działyński pracy historyka i wydawcy – skupował rękopisy, starodruki i dokumenty dotyczące historii Polski, a także dokumenty związane z  Napoleonem I. Dzięki koligacjom rodzinnym pozyskał część archiwum rodu Radziwiłłów. Niektóre pozyskane materiały po opracowaniu publikował drukiem – w 1829 roku wydał m.in. pamiętniki Jana Kilińskiego.

Angażował się w działalność społeczną i gospodarczą na terenie Wielkopolski. Należący do mickiewiczowskiego pokolenia „urodzonych w niewoli, okutych w powiciu” Tytus Działyński uznawał przechowywanie pamięci o historii Polski i działanie na rzecz kraju – nawet jeśli istniejącego tylko w okrojonym kształcie –  za obowiązek rodów arystokratycznych.

W czasie powstania listopadowego i wojny polsko-rosyjskiej Tytus Działyński walczył w szeregach 2. pułku strzelców konnych, następnie był m.in. adiutantem generała Skrzyneckiego. Za udział w postaniu został ukarany przez władze pruskie konfiskatą majątku – procesy, w wyniku których udało mu się odzyskać rodzinne dobra, ciągnęły się do 1839 roku.

Po powrocie do działalności archiwistyczno-wydawniczej Działyński opublikował m.in. Acta Tomiciana – zbiór dokumentów z czasów ostatnich Jagiellonów, Statut Litewski oraz wiele innych  dokumentów dotyczących historii Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Włączył się także w tworzenie wielkopolskich organizacji naukowych i gospodarczych: Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i Towarzystwa Przemysłowego Polskiego.

W czasie Wiosny Ludów finansował działalność polityczną polskich organizacji; współtworzył w Wielkopolsce oddział kawalerii powstańczej. Jako deputowany na Sejm Wielkiego Księstwa Poznańskiego i do parlamentu w Erfurcie wielokrotnie podnosił sprawę nieodpowiedniego traktowania przez władze ludności polskiej.

Choć głównym zajęciem Działyńskiego nadal pozostawała praca wydawnicza, angażował się także w życie społeczne i gospodarcze Wielkopolski  jako dziedziny wspomagające utrwalać polskość nie gorzej od działalności muzealnej czy pracy historyka. Finansował kursy dla rzemieślników, wspomagał tworzenie polskich zakładów i gospodarstw, organizował wystawy rolnicze i pokazy ogrodnicze. W dobrach kórnickich utworzył park, w którym sadzono i pielęgnowano gatunki roślin specjalnie sprowadzane z zagranicy – park ów miał stać się zalążkiem przyszłej uczelni rolniczej, o której utworzenie zabiegał Działyński.

Tytus Działyński zmarł 12 kwietnia 1861 roku w Poznaniu, w tym samym rodowym pałacu na rogu Starego Rynku i ulicy Franciszkańskiej, w którym przyszedł na świat. Zamek Kórnicki, przebudowany przez Działyńskiego specjalnie na potrzeby archiwum i muzeum, wciąż mieści zgromadzone przez Tytusa Działyńskiego zbiory biblioteczne.

Jego ostatni właściciel – wnuk Tytusa, Władysław Zamoyski, utworzył w 1924 roku fundację „Zakłady Kórnickie” i przekazał zamek wraz ze zbiorami państwu polskiemu. Od 1953 roku Bibliotek Kórnicka stała się częścią Polskiej Akademii Nauk.

Andrzej Kałwa

ajk/ ls/