"Bolesław III Krzywousty" - Benoit Farjat (XVII/XVIII w.). Źródło: Polona
Władca Polski, którego testament rozpoczął okres rozbicia dzielnicowego kraju Bolesław III Krzywousty zmarł 28 października 1138 r. prawdopodobnie w Sochaczewie. Według tradycji spoczywa w Płocku. W tym roku mija 875 lat od tego wydarzenia.
Bolesław III Krzywousty, syn księcia Władysława I Hermana i Judyty czeskiej, urodził się prawdopodobnie 20 sierpnia 1086 r. Był długo wyczekiwanym dzieckiem księcia i jego drugiej żony, która wkrótce po jego narodzinach zmarła. Jak oceniają historycy, książę dość szybko przeznaczył Bolesława na sukcesora, co miało tłumaczyć m.in. umieszczenie starszego syna Zbigniewa w klasztorze w Niemczech. Opiekunem młodego Bolesława został palatyn Sieciech, który z czasem zaczął uzyskiwać coraz większe wpływy.
Pragnąc się temu przeciwstawić, część możnych sprowadziła Zbigniewa do kraju. Pod ich naciskiem Władysław I Herman uznał prawa starszego syna, a po ujawnieniu planów Sieciecha związanych z przejęciem władzy, zgodził na podział kraju między synów. Palatyn próbował jeszcze odzyskać wpływy, jednak ostatecznie został wygnany. Po śmierci Władysława I Hermana synowie podzielili się władzą, jednak regularnie wybuchały między nimi konflikty o przywództwo, które ostatecznie uzyskał Bolesław. Pod pretekstem obrony praw Zbigniewa rozpoczęła się wojna między Krzywoustym a cesarstwem niemieckim, w której zwyciężył Bolesław pokonując wojska niemieckie pod Głogowem i na Psim Polu.
Przedsięwziął także nieudaną wyprawę przeciw Czechom, zakończoną rozejmem zakładającym powrót Zbigniewa. Jednak wobec zgłaszanych prawdopodobnie przez starszego brata pretensji do odzyskania władzy, polecił go uwięzić i oślepić. Został za to obłożony ekskomuniką zwalniającą poddanych z posłuszeństwa. By ją cofnąć udał się z pielgrzymką na Węgry i do grobu św. Wojciecha, pościł przez 40 dni i rozdawał jałmużnę.
Jednym z celów polityki Bolesława było opanowanie Pomorza. W 1119 r. ostatecznie udało mu się wcielić do Polski Pomorze Gdańskie, a trzy lata później - uzyskać hołd lenny z Pomorza Zachodniego. W tym czasie miał także miejsce bunt palatyna Skarbimira. Bolesławowi udało się go stłumić, a samego Skarbimira ukarał oślepieniem. Zawarł również sojusz z królem Danii i Szwecji.
Pragnąć zbliżyć Pomorze do Polski zainicjował misję chrystianizacyjną, którą poprowadził biskup Otton z Bambergu. W związku z bullą papieską przyznającą zwierzchność arcybiskupstwa magdeburskiego nad Kościołem polskim i nowymi diecezjami na Pomorzu, pragnąc ratować pomorskie zdobycze terytorialne na zjeździe w Merseburgu w 1135 r. złożył cesarzowi Lotarowi hołd lenny z tych rejonów. W zamian cesarz uznał polskie prawa do Pomorza. Polska zawarła także pokój z Węgrami, uznając władzę Beli II Ślepego. Udało się też uzyskać uznanie przez papieża Innocentego II metropolitalnych praw i zwierzchności Gniezna nad diecezjami polskimi.
Bolesław Krzywousty zmarł 28 października 1138 r. prawdopodobnie w Sochaczewie. Według legendy jego grób znajduje się w Płocku.
Chcą uniknąć walki o władzę pomiędzy synami podzielił w testamencie kraj pomiędzy nich, co stało się początkiem rozbicia dzielnicowego. Wykonawca dokumentu został palatyn Piotr Włostowic. Władzę w państwie miał odtąd sprawować najstarszy członek dynastii, senior zasiadający w Krakowie, stolicy dzielnicy senioralnej. Tworzyły ją ziemie małopolska, sieradzka i łęczycka, zachodnie Kujawy, wschodnia Wielkopolski i Pomorze Gdańskie. Senior miał także kontrolować stanowiące lenno Pomorze Zachodnie.
Pierwszym seniorem został Władysław II, który na mocy testamentu otrzymał Śląsk. Drugi z synów Bolesław IV objął Mazowsze i wschodnią część Kujaw. Mieszkowi III przypadła zachodnia Wielkopolska, a Henrykowi Sandomierskiemu - ziemia sandomierska. Wdowa po Bolesławie Salomea otrzymała w ramach tzw. oprawy wdowiej ziemię sieradzko-łęczycką (mającą po jej śmierci powrócić do dzielnicy senioralnej). Najmłodszego Kazimierza II, który urodził się tuż przed śmiercią Bolesława lub już po niej, nie uwzględniono w testamencie.
Jan Długosz w dziele "Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae" tak scharakteryzował Bolesława Krzywoustego: "Kreślić mam sławne panowanie i wojny najdzielniejszego i najszczęśliwszego monarchy, księcia Polskiego Bolesława; którego umysł tak skorym był w przedsięwzięciach, tak w ich popieraniu silnym i wytrwałym, tak szybkim w wykonaniu; taką przytem odznaczał się szczodrotą i wspaniałością, tak liczne i okazałe dał dowody bystrego i przenikliwego rozumu, pomiarkowania w zycięztwach, ludzkości dla cierpiących i nieszczęśliwych, gościnności dla obcych, sprawiedliwości i przychylności dla poddanych". (PAP)
akn/ ls/
