Jaroslav Szabata, dawny dysydent i w latach 1990-92 minister federacyjnego rządu Czechosłowacji, zmarł w czwartek w Brnie po ciężkiej chorobie. Miał 84 lata. Szabata po II wojnie światowej wstąpił do Komunistycznej Partii Czechosłowacji (KPCz), wykładał teorię marksizmu i leninizmu na Uniwersytecie Jana Ewangelisty Purkyniego. W 1968 roku przyłączył się do obozu reformistów KPCz i należał do największych orędowników "praskiej wiosny", próby demokratyzacji systemu politycznego kraju.
Po inwazji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację został pozbawiony funkcji partyjnych, a w 1970 roku wykluczono go z KPCz. W tym okresie pracował jako robotnik, m.in. betoniarz. Prowadził też działalność opozycyjną, zebrał wokół siebie grupę zwolenników zmian politycznych, nazywanych "komunistami w opozycji". Był za to kilkakrotnie więziony; w sumie za kratami spędził około sześciu lat.
W 1977 podpisał się pod Kartą 77, czechosłowacką inicjatywą obywatelską, której celem były obrona praw człowieka i monitorowanie, jak komunistyczne władze w Pradze dotrzymują warunków sygnowanego w 1975 r. Aktu Końcowego KBWE. W działalność organizacji zaangażowało się wielu znanych działaczy opozycji, wśród nich zmarły niedawno były prezydent Czech Vaclav Havel, pisarz Pavel Kohout czy światowej sławy filozof Jan Patoczka. Szabata w latach 1978-1981 był jednym z jej rzeczników.
"Impulsem do przejścia do opozycji było intensywne poczucie fiaska obozu reformistów komunistycznych oraz niemniej intensywne doświadczenie, że z reżimem komunistycznym w okresie normalizacji trzeba walczyć zupełnie inaczej, niż próbował to robić ruch antykomunistyczny po 1948 roku" - wspominał ten okres Szabata.
Po "aksamitnej rewolucji" wrócił do polityki. W ramach uzupełnienia składu Zgromadzenia Federalnego (federacyjnego parlamentu Czechosłowacji) otrzymał mandat deputowanego. Pełnił także rolę rzecznika Forum Obywatelskiego (OF), antykomunistycznej platformy politycznej powołanej w listopadzie 1989 roku.
W wyborach w 1990 roku Szabata ponownie uzyskał fotel deputowanego; należał do kierownictwa Zgromadzenia Narodowego, kierował pracami parlamentarnej komisji spraw zagranicznych. W tym samym roku premier Petr Pithart mianował go ministrem bez teki w swym rządzie. W gabinecie pozostał do 1992 roku.
Po rozpadzie Czechosłowacji jako politolog poświęcił się pisaniu analiz i publicystyce. W 1996 roku jeszcze raz kandydował do parlamentu, jednak nie zdobył mandatu. W 1997 wstąpił do Czeskiej Partii Socjaldemokratycznej (CzSSD).
Jego córką jest Anna Szabatova, znana czeska dysydentka, sygnatariuszka Karty 77, obrończyni praw człowieka i działaczka Solidarności Polsko-Czesko-Słowackiej, dziś stojąca na czele Czeskiego Komitetu Helsińskiego.
Z Pragi Michał Zabłocki (PAP)
zab/ mc/
