Rozstrzygnięto konkurs na aranżację wystawy w Sobiborze

Wyniki konkursu ogłoszono we wtorek w Państwowym Muzeum na Majdanku w Lublinie, którego oddziałem jest Muzeum w Sobiborze. Konkurs dotyczył aranżacji plastycznej wystawy, której scenariusz został już opracowany przez zespół Muzeum na Majdanku. Ekspozycja będzie prezentować i przekazywać wiedzę faktograficzną o działającym w latach 1942–1943 niemieckim obozie zagłady w Sobiborze w szerszej perspektywie historycznej.

Zwycięski projekt zakłada umieszczenie w przestrzeni wystawowej jednej centralnej gabloty, w której umieszczone będą muzealia; wokół tej gabloty ustawione będą betonowe ściany oddzielające poszczególne segmenty wystawy.

„Uznaliśmy, że całość propozycji stworzy nastrój, który chcemy tam osiągnąć. Zwiedzający - zanim wyjdą na teren (dawnego obozu) i zobaczą miejsce tych tragicznych wydarzeń - zobaczą wystawę i będą przygotowani, wprowadzeni w atmosferę i w szczegóły merytoryczne. Ta ekspozycja ma także funkcję edukacyjną. Wiele osób, które tam przyjeżdżają, nie ma pojęcia czym był Sobibór, czym była Zagłada” – powiedział dziennikarzom przewodniczący sądu konkursowego, wykładowca Politechniki Krakowskiej, architekt i teoretyk architektury Piotr Lewicki.

Autorzy zwycięskiego projektu otrzymają 15 tys. zł nagrody oraz zaproszenie do negocjacji dotyczących opracowania szczegółowego projektu wykonawczego. Jeśli podpisana zostanie umowa wykonawcy będą mieli kilka miesięcy na przygotowanie dokumentacji. „To pozwoli nam jeszcze w tym roku ogłosić przetarg na budowę wystawy. Zakładamy, że wystawa będzie zrealizowana do wiosny przyszłego roku, a uroczyste otwarcie (Muzeum Miejsca Pamięci) odbędzie się w czerwcu 2020 r.” – powiedział dyrektor Państwowego Muzeum na Majdanku Tomasz Kranz.

W jego ocenie zwycięska praca w ciekawy sposób aranżuje przestrzeń wystawienniczą, która jest nieduża - ma ok. 350 m. kw. „Dzięki tej centralnej gablocie będziemy mogli umieścić dużo więcej muzealiów niż planowaliśmy. Ja doszukuję się też w tej centralnej gablocie pewnej symboliki nawiązującej do drogi, którą pędzono ofiary na zagładę, a która w upamiętnieniu też odgrywa istotną rolę” – zaznaczył Kranz.

Na ogłoszeniu wyników konkursu nie było autorów zwycięskiego projektu. II nagrodę w kwocie 10 tys. zł otrzymała pracownia Platige Image S.A. z Warszawy, a III nagrodę -  5 tys. zł - pracownia „Fabryka Dekoracji” Marcin Pietuch z Krakowa.

Do udziału w konkursie dopuszczonych zostało 10 uczestników, ale prac wpłynęło osiem. W ocenie Lewickiego poziom konkursu był wysoki. „Jako jurorzy nie mieliśmy łatwego wyboru w tym sensie, że nie było jednej pracy zdecydowanie lepszej na tle innych” - powiedział.

Konkurs prowadzony był w oparciu o środki finansowe pochodzące z grantu udzielonego przez Federalne Ministerstwo Spraw Zagranicznych Republiki Federalnej Niemiec.

Obecnie w budowanym Miejscu Pamięci w Sobiborze trwają prace wykończeniowe budynku muzealnego, który ma łącznie ok. 750 m.kw. powierzchni. Ma w nim być m.in. sala wystawiennicza, sala edukacyjna, punkt informacyjny, magazyn zbiorów.

W kolejnych etapach tworzenia Miejsca Pamięci w Sobiborze planowane są prace związane z budową symbolicznego upamiętnienia ofiar obozu, a także – odkrytych jesienią 2014 r. podczas prac archeologicznych - pozostałości po komorach gazowych w obozie. Jeszcze przed rozpoczęciem budowy zabezpieczono miejsca masowych grobów z prochami ofiar. Polana z masowymi mogiłami - ok. 1,5 hektara powierzchni - została pokryta warstwami geowłókniny oraz kruszywa z białego marmuru. Prace te odbywały się pod nadzorem Komisji Rabinicznej do spraw cmentarzy.

Od 2000 r. na terenie byłego obozu w Sobiborze podczas cyklicznych prac archeologicznych znaleziono blisko tysiąc różnych przedmiotów – w tym rzeczy należące do przywożonych tu ludzi m.in. klucze, naparstki, okulary, łyżki, papierośnice, maszynki do golenia.

W obozie zagłady w Sobiborze od marca 1942 r. do października 1943 r. Niemcy wymordowali około 170 tys. Żydów. Ponad połowę z nich stanowili Żydzi z Polski, ale przywożono ich tu również z Holandii, Słowacji, Francji, Czech, Niemiec. Mordowani byli głównie w komorach gazowych, tuż po przywiezieniu do obozu.

Początkowo ciała zamordowanych składano w masowych grobach. Późną jesienią 1942 r. w Sobiborze rozpoczął się proces spalania ciał, który trwał do końca funkcjonowania obozu. Ciała palono na rusztach wybudowanych na bazie szyn kolejowych.

14 października 1943 r. w obozie wybuchło powstanie. Po zabiciu kilku członków SS oraz strażników grupie więźniów udało się uciec. Po powstaniu hitlerowcy zlikwidowali obóz - baraki i komory gazowe zostały rozebrane, na terenie obozu posadzono las.

Pierwsze inicjatywy upamiętnienia tego miejsca kaźni podjęto na początku lat 60. XX w.; w 1965 r. odsłonięto tu pomnik, który w pierwszej połowie lat 80. został przebudowany. W 1993 r. na terenie byłego obozu w Sobiborze utworzono niewielkie muzeum. W 2012 r. stało się ono oddziałem Państwowego Muzeum na Majdanku w Lublinie.

Utworzenie nowego Muzeum – Miejsca Pamięci na terenie byłego obozu zagłady w Sobiborze to inicjatywa podjęta przez Polskę, Holandię, Izrael i Słowację we wrześniu 2008 r. Kierunki oraz zadania dla poszczególnych etapów powstawania Miejsca Pamięci wytycza Grupa Sterująca złożona z przedstawicieli państw-uczestników projektu. Koncepcja architektoniczno-artystyczna nowego miejsca pamięci została wyłoniona w 2013 r., w drodze międzynarodowego konkursu.

Obóz zagłady "SS - Sonderkommando Sobibor" był jednym z trzech obozów zagłady – obok Treblinki i Bełżca - powstałych w ramach Akcji Reinhardt, czyli zrealizowanej w sposób zaplanowany przez hitlerowców operacji, mającej na celu wymordowanie całej ludności żydowskiej pozostającej na terenie Generalnego Gubernatorstwa i deportowanej w ten rejon. Według szacunków podczas tej akcji od marca 1942 r. do listopada 1943 r. Niemcy wymordowali około 2 mln Żydów z Polski i innych krajów europejskich, z czego ok. 1,5 mln właśnie w obozach zagłady.(PAP)

Autorka: Renata Chrzanowska

ren/ agz/