Kolejne cmentarze żydowskie na Lubelszczyźne odrestaurowane

Renowacją cmentarzy żydowskich w Józefowie k. Biłgoraja i Frampolu zajmowała się Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. „Losy tych cmentarzy można porównać z losem ofiar Holokaustu: zniszczone w czasie okupacji niemieckiej, poddane dalszej degradacji za czasów PRL-u, powoli popadały w zapomnienie” - powiedziała PAP dyrektor Fundacji Monika Krawczyk.

Jej zdaniem historyczne znaczenie ma też fakt, że są to pierwsze dwa cmentarze żydowskie w Polsce wyremontowane dzięki funduszom rządu Republiki Federalnej Niemiec. „Udało się do tego doprowadzić dopiero 76 lat od wybuchu II wojny światowej” – dodała.

Cmentarz żydowski w Józefowie to jeden z największych kirkutów w Lubelskiem. Na powierzchni 1 ha zachowało się kilkaset macew (żydowskich płyt nagrobnych), z których najstarsza pochodzi z 1737 r. Na macewach są widoczne inskrypcje w języku hebrajskim, zachowały się też ślady polichromii.

Renowacją cmentarzy żydowskich w Józefowie k. Biłgoraja i Frampolu zajmowała się Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. „Losy tych cmentarzy można porównać z losem ofiar Holokaustu: zniszczone w czasie okupacji niemieckiej, poddane dalszej degradacji za czasów PRL-u, powoli popadały w zapomnienie” - powiedziała PAP dyrektor Fundacji Monika Krawczyk.

Cmentarz ten został założony tuż po lokacji Józefowa (1725 r.), poza granicami miasta - na zboczu stromego wzniesienia. W 1848 r. został powiększony. Był otoczony kamiennym murem z bramą od strony miasta. Ostatni udokumentowany pochówek odbył się tu w 1943 r. Większość macew wykonano z wapienia wydobywanego z miejscowego kamieniołomu.

W czasie II wojny światowej kirkut został zniszczony przez Niemców, którzy wykorzystali część macew do utwardzania dróg. Także po wojnie nagrobki były rozkradane z przeznaczeniem na cele budowlane.

W latach 2006-2008 cmentarzem opiekowała się młodzież z liceum w Józefowie, a od 2008 r. cmentarz jest regularnie sprzątany przez służby porządkowe urzędu miasta. W 2015 r. cmentarz został ogrodzony i uporządkowany, wybudowano także bramę.

Cmentarz żydowski we Frampolu, założony w XIX w., funkcjonował do momentu eksterminacji ludności żydowskiej przez Niemców. 1 listopada 1942 r. na terenie cmentarza rozstrzelano ok. 1000 Żydów. Po II wojnie światowej okoliczni mieszkańcy rozebrali kamienny mur otaczający cmentarz na materiały budowlane, rozgrabiono też część nagrobków.

Na powierzchni 0,6 ha zachowało się 85 nagrobków, w większości uszkodzonych. Macewy posiadają ornamenty przedstawiające rozety, kwiatony i plecionki. Powstały prawdopodobnie we frampolskim zakładzie kamieniarskim. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1737 r.

W 2007 r. odsłonięto pomnik upamiętniający bestialsko zamordowaną przez nazistów społeczność żydowską Frampola, a także ogrodzono masowe mogiły. W miejscu egzekucji umieszczono tablice informacyjne. Nekropolią opiekują się uczniowie ze Szkoły Podstawowej we Frampolu. We wrześniu 2015 r. cmentarz został ogrodzony i uporządkowany, wybudowano także bramę.

Zgodnie z tradycją żydowską, pochowani na cmentarzach zmarli oczekują na przyjście Mesjasza, dlatego pochówki są święte i nienaruszalne. Raz założony cmentarz powinien pozostać nietknięty aż do Dnia Sądu, kiedy to zmarli powstaną z grobów. W judaizmie cmentarze określa się mianem „domu życia” i „świętego miejsca”. Pochowani na nich wybitni przywódcy duchowi – cadycy – pełnią pośmiertnie funkcję pośredników w kontaktach z Najwyższym. Na ich grobach pobożni Żydzi zostawiają karteczki z prośbami i modlitwami.

Odrestaurowaniu cmentarzy żydowskich towarzyszą ceremonie rededykacji nekropolii - symbolicznie przywracające pamięć o mieszkających tam przed laty Żydach. Ceremonie te - podczas których rabin i członkowie gminy żydowskiej odmawiają modlitwę za zmarłych (nieraz po raz pierwszy od kilkudziesięciu lat na cmentarzu), a goście oddają hołd zmarłym, zapalając znicze – stanowią symboliczną formę odnowy duchowej cmentarza. Nie oznacza to przywrócenia jego funkcji grzebalnych.

Cmentarze w Józefowie Biłgorajskim i Frampolu to kolejne odrestaurowane kirkuty na terenie Lubelszczyzny. Ogrodzony i uporządkowany jest już cmentarz żydowski w Szczebrzeszynie - jeden z największych w Polsce, zajmujący ok. 1,8 ha. Założony został w XVI w. Żydzi chowali tu zmarłych nieprzerwanie przez 400 lat. Na cmentarzu zachowało się ok. 400 macew.

Cmentarze w Józefowie Biłgorajskim i Frampolu to kolejne odrestaurowane kirkuty na terenie Lubelszczyzny. Ogrodzony i uporządkowany jest już cmentarz żydowski w Szczebrzeszynie - jeden z największych w Polsce, zajmujący ok. 1,8 ha. Założony został w XVI w. Żydzi chowali tu zmarłych nieprzerwanie przez 400 lat. Na cmentarzu zachowało się ok. 400 macew. Kuta żelazna brama wejściowa ma kształt menor, czyli żydowskich świeczników.

Upamiętnione są też kirkuty w Zwierzyńcu i Biłgoraju; symbolicznie odbudowany i zrekonstruowany został kirkut w Chełmie, który w czasie wojny i po niej był niemal całkowicie zdewastowany. Fundacja zakończyła też budowę ogrodzenia cmentarza żydowskiego w Narolu - nekropolii powstałej w XIX w. i całkowicie zniszczonej w okresie okupacji.

Obecnie Fundacja realizuje projekt specjalnego upamiętnienia cmentarza w Izbicy, gdzie Żydzi stanowili przed wojną 90 proc. ludności. Był tam też obóz przejściowy dla Żydów wywożonych do obozów zagłady w Bełżcu i Sobiborze. Kirkut został wtedy zniszczony, a macewy wykorzystano do budowy więzienia. W 2006 r. macewy z rozebranego budynku więzienia przeniesiono na cmentarz i zamontowano na ścianach ohelu (grobowiec żydowski) cadyka Josefa Mordechaja Leinera. Postawiono też pomnik z wyrytą inskrypcją poświęconą pamięci izbickich Żydów.

W Polsce jest ponad 1200 cmentarzy żydowskich, z których większość jest w bardzo złym stanie, w wielu miejscach nie zachowały się nawet ogrodzenia ani nagrobki. W ciągu ostatnich 10 lat Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego prowadziła prace na ponad 200 cmentarzach na terenie Polski.(PAP)

ren/ agz/