Sytuacja na terenach po obozie Auschwitz w latach 1945-1947 oraz początki oprowadzania w muzeum to główne tematy nowego numeru „Zeszytów oświęcimskich”, periodyku, w którym publikują historycy z Muzeum Auschwitz – zakomunikowała w czwartek placówka.
„Zeszyty oświęcimskie” ukazują się od 1957 r. Obecnie wydany został numer 30.
„Artykuł główny – autorstwa dr. Jacka Lachendry i dr. Piotra Setkiewicza – przedstawia sytuację na terenach dwóch części byłego niemieckiego obozu: Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau w okresie od wyzwolenia (27 stycznia 1945 r. – PAP) do utworzenia Miejsca Pamięci (lipiec 1947 r. – PAP). Autorzy, na podstawie dokumentacji archiwalnej, artykułów prasowych, relacji świadków oraz innych źródeł opisują te dwa lata poprzedzające oficjalne powołanie do życia instytucji muzealnej jako obfitujące w różnego rodzaju wydarzenia” – wskazał rzecznik muzeum Bartosz Bartyzel.
Historycy przypomnieli m.in., że niedługo po wyzwoleniu w byłym obozie macierzystym oraz w Birkenau powstały sowieckie szpitale polowe oraz szpital Polskiego Czerwonego Krzyża, w których udzielano pomocy byłym więźniom. W tym też czasie zaczęły działać komisje, sowiecka i polska, prowadzące dochodzenia w sprawie zbrodni popełnionych w KL Auschwitz.
Wskazali też, że wiosną 1945 r. część baraków Birkenau oraz część bloków Auschwitz została przeznaczona na obóz dla jeńców niemieckich, podlegający jurysdykcji Armii Czerwonej.
Były obóz Auschwitz został przekazany władzom polskim przez Sowietów w październiku 1945 r., a obóz Birkenau dopiero w lutym 1946 r. W tym też mniej więcej czasie do wsi Brzezinka zaczęli wracać mieszkańcy, wysiedleni stamtąd w 1941 r., którzy z powodu braku materiałów budowlanych wykorzystywali elementy baraków z byłego obozu do wznoszenia prowizorycznych domów.
Autorzy artykułu przypomnieli, że teren byłego obozu Birkenau był chroniony, jednak dochodziło na nim do aktów bezczeszczenia szczątków pomordowanych. Prochy zwłok ofiar spopielonych przez Niemców w trakcie trwania Zagłady przesiewane były przez okoliczną ludność w poszukiwaniu złota. „Przy analizie tego aspektu powojennej historii byłego obozu autorzy sięgnęli przede wszystkim po sentencje wyroków, jakie zostały zredagowane po rozprawach wytoczonych oskarżonym o tego rodzaju grabież” – wskazał rzecznik muzeum Bartosz Bartyzel.
Jak dodał, periodyk przybliża także początki działania muzeum, które zaczęło działać tylko dzięki uporowi jego pierwszych pracowników, w przeważającej mierze byli byłymi więźniami Auschwitz.
„Drugi artykuł poświęcony został początkom oprowadzania po nowo powstałym muzeum. Adelina Hetnar-Michaldo, pisząc o pierwszych przewodnikach, podkreśla, że byli to głównie ocalali. Już w 1946 r., czyli na rok przed oficjalnym utworzeniem muzeum, teren byłego obozu zwiedziło 100 tys. osób. Oprowadzały ich właśnie osoby, które historię Auschwitz znały z własnego doświadczenia” – wskazał Bartyzel.
Publikacja zawiera również reprodukcję wydanego w pierwszej połowie 1947 r. „Tymczasowego małego przewodnika po byłym obozie koncentracyjnym Oświęcim-Brzezinka i po salach wystawowych Państwowego Muzeum w Oświęcimiu”, który był nie tylko skrótowym opisem ówczesnej ekspozycji muzealnej, ale również zbiorem informacji, jakie powinna była zawierać narracja przewodników.
„Informacje zawarte w tym pierwszym przewodniku odzwierciedlały stan ówczesnej wiedzy o KL Auschwitz i oczywiście w wielu kwestiach odbiegają od aktualnych ustaleń historyków” – zaznaczył Bartosz Bartyzel.
Niemcy założyli obóz Auschwitz w 1940 r., aby więzić w nim Polaków. Auschwitz II-Birkenau powstał dwa lata później. Stał się miejscem zagłady Żydów. W kompleksie obozowym funkcjonowała także sieć podobozów. W Auschwitz Niemcy zgładzili co najmniej 1,1 mln ludzi, głównie Żydów, a także Polaków, Romów, jeńców sowieckich i osób innej narodowości.
W 1947 r. na terenie byłych obozów Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau powstało muzeum. Były obóz w 1979 r. został wpisany, jako jedyny tego typu obiekt, na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. (PAP)
Autor: Marek Szafrański
