Polski cmentarz wojenny na Monte Cassino

Zapowiedź budowy polskiego cmentarza nieopodal opactwa benedyktynów na Monte Cassino znalazła się w rozkazie generała Władysława Andersa, wydanym 20 maja 1944 roku, a więc dwa dni po zakończeniu walk o wzgórze.

Nekropolię zbudowano według projektu Wacława Hryniewicza i Jerzego Waleriana Skolimowskiego w dolinie koło historycznego opactwa benedyktynów, na terenie walk prowadzonych przez 3. Dywizję Strzelców Karpackich. Cmentarz budowało kilkuset włoskich robotników i kamieniarzy, wspomaganych przez pluton saperów 2. Korpusu Polskiego.

Przy wejściu na cmentarz umieszczono dwie rzeźby orłów dłuta profesora Duilio Cambellotiego, a pośrodku wielkie koło z wkomponowanym krzyżem Virtuti Militari i płonącym zniczem. Na wielkim marmurowym okręgu widnieje napis: "Przechodniu, powiedz Polsce, żeśmy polegli wierni w jej służbie".

Cmentarz został poświęcony 1 września 1945 roku.

Powyżej cmentarza, na wysokości 593 metrów, polscy kombatanci wznieśli pomnik z obeliskiem, poświęcony pamięci żołnierzy 3. Dywizji Strzelców Karpackich. Na obelisku wyryty jest napis: "Za naszą i waszą wolność my żołnierze polscy oddaliśmy Bogu ducha, ciało ziemi włoskiej, a serca Polsce". Na cokole wyryto nazwiska 1115 żołnierzy Dywizji, poległych w czasie walk we Włoszech. Do grobu pod pomnikiem włożono urnę z prochami dowódcy 3. DSK gen. Bolesława Ducha, który zmarł w Londynie w 1980 r.

W 1970 roku na Monte Cassino pochowano zmarłego w Londynie generała Władysława Andersa, który w swej ostatniej woli wyraził pragnienie, by spocząć wśród swoich żołnierzy. Jego grób stanowi centralny punkt cmentarza.

Tuż obok grobu generała Andersa pochowano jego żonę - pieśniarkę, aktorkę, działaczkę polonijną - Irenę Anders, zmarłą 29 listopada 2010 roku w Londynie.

W ostatnich latach polski cmentarz wojenny na Monte Cassino, którego stan budził coraz większe zaniepokojenie włoskiej Polonii oraz Polaków z kraju, przeszedł generalny remont. Zbudowano też obok centrum informacyjne na temat historii walk 2. Korpusu. Począwszy od 2004 roku na cmentarzu, który znajduje się pod opieką polskiej Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, wykonano wiele gruntownych prac remontowych, konserwatorskich i porządkowych.

Objęły one renowację płaskorzeźb zdobiących cmentarz, odnowienie płyt nagrobnych generała Władysława Andersa, arcybiskupa Józefa Gawliny i generała Bronisława Bolesława Ducha. Przeprowadzona została kompleksowa renowacja placu centralnego nekropolii, w tym m.in. wizerunku krzyża Virtuti Militari; wzmocniono mury i schody. Zmodernizowany został system odprowadzania wody.

Kolejny ważny etap ukończonych w 2012 roku robót to odnowienie i wyczyszczenie wszystkich mogił poległych żołnierzy, krzyży i uporządkowanie zieleni.

Wraz z remontem prowadzono zabiegi, by przy cmentarzu powstało centrum informacyjne – Muzeum Pamięci 2. Korpusu. Starania te podjął Związek Polaków we Włoszech przy współudziale Ambasady RP w Rzymie. To małe muzeum zostanie otwarte w sobotę, w przeddzień 70. rocznicy zakończenia bitwy.

Powstanie muzeum 2. Korpusu w pobliżu nekropolii było możliwe między innymi dzięki umowie między rządami Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Włoskiej o grobach wojennych, podpisanej przed dwoma laty. Przygotowywane przez kilka lat porozumienie dotyczy wszystkich spraw związanych z opieką nad polskimi grobami wojennymi we Włoszech i włoskimi w Polsce.

W umowie stwierdzono, że polskie i włoskie groby oraz cmentarze wojenne, także pomniki wojenne objęte są ochroną prawną tego państwa, na którego terytorium się znajdują. Obie strony zobowiązały się do tego, że dołożą starań, by wprowadzić zakaz powstawania w otoczeniu grobów i cmentarzy wojennych obiektów lub urządzeń nie licujących z powagą tych miejsc.

Rządy obu krajów zapewniły właściwe zachowanie i utrzymanie, na własny koszt, cmentarzy i grobów wojennych, znajdujących się na ich terytorium.

Z Rzymu Sylwia Wysocka (PAP)

sw/ ls/