Dzień Wszystkich Świętych na zabytkowym cmentarzu na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem. Fot. PAP/G. Momot
Cmentarz, na którym spoczywają osoby zasłużone dla Zakopanego i Polski m.in. Kornel Makuszyński, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Tytus Chałubiński i Sabała jest jednym z najmniejszych i najbardziej znanych w kraju. Dzięki corocznym kwestom udaje się zachować unikatowe nagrobki.
Jak poinformowała PAP prezes podhalańskiego oddziału Towarzystwa Opieki nad Zabytkami (TOnZ) Agata Nowakowska-Wolak, w mijającym sezonie konserwatorskim wykonano łącznie renowację 29 nagrobków i 12 drewnianych krzyży na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku oraz jednego pomnika na Nowym Cmentarzu przy ul. Nowotarskiej.
„Zakopiańska kwesta na rzecz odnowy zabytkowych nagrobków to co roku wyjątkowe święto integrujące całe nasze społeczeństwo wokół wspólnego dziedzictwa. W Zakopanem przyświeca temu aura wyjątkowej życzliwości, zaufania społecznego i spontaniczności. Myślę, że możemy być z tego dumni” – powiedziała PAP Nowakowska – Wolak.
"Ojczyzna to ziemia i groby. Narody, tracąc pamięć, tracą życie – to motto francuskiego marszałka Ferdynanda Focha wyrzeźbione na drewnianej tablicy widnieje na murze okalającym nasz zabytkowy cmentarz. Ta myśl skłania do refleksji i powinna zawsze nam towarzyszyć” – dodała.
„Zakopiańska kwesta na rzecz odnowy zabytkowych nagrobków to co roku wyjątkowe święto integrujące całe nasze społeczeństwo wokół wspólnego dziedzictwa. W Zakopanem przyświeca temu aura wyjątkowej życzliwości, zaufania społecznego i spontaniczności. Myślę, że możemy być z tego dumni” – powiedziała PAP prezes podhalańskiego oddziału Towarzystwa Opieki nad Zabytkami (TOnZ) Agata Nowakowska-Wolak.
Podczas zeszłorocznej kwesty udało się zebrać do puszek 19,5 tys. zł. Ta kwota pozwoliła na odnowienie 17 nagrobków. Kolejne dwa nagrobki czyli pomnik założycieli polskiego skautingu - Olgi i Andrzeja Małkowskich odnowiono z funduszy miasta Zakopane. Pozostałe 10 nagrobków i 12 krzyży zostały odnowione dzięki gorliwej i bezinteresownej pracy społecznej oraz funduszowi Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, które pokryło koszty materiałów konserwatorskich.
W mijającym roku konserwatorzy odnawiali na Pęksowym Brzyzku nagrobki opuszczone lub zaniedbane znajdujące się w głębi cmentarza oraz na jego końcu. Przywrócono blask kilku piaskowcowym nagrobkom nawiązującym w swej formie do sarkofagów. Są to nagrobki ofiar gruźlicy z początku XX wieku.
Jeden z większych odnowionych nagrobków to solidne, kilkuelementowe kompozycje wykonane w zakładzie kamieniarskim J. Kuleszy w Krakowie ponad 100 lat temu. W tym grobie spoczywają kuracjusz zakładu dr Hawranka Mieczysław Andruszkiewicz, inżynier Józef Kubala, Wincenty Karol Olewińskiego i Helena Tadeuszowa Starkiewiczowa.
Odnowiono również pełen uroku nagrobek Maryi z Malczewskich Wszelaczyńskiej zmarłej pod koniec XIX w. oraz pochodzącej z Krzemieńca na Wołyniu Anny z Korzeniowskich Witte, którą śmierć spotkała w Zakopanem. „Dawniej zaniedbane, szaro - czarne i nieczytelne pomniki, teraz odzyskały swą godność i tożsamość” – mówiła prezes TOnZ.
W centralnej części cmentarza odsłonięto osiem nagrobków. Są to nagrobki w formie granitowych głazów, w tym nagrobek Zofii z Trojackich Czarneckiej, Ludwiki z Schullów Sokołowskiej oraz Jerzego Gawlińskiego - długoletniego kierownika zakopiańskiej Miejskiej Biblioteki Publicznej, a także płyta młodziutkiej Heleny Majewskiej oraz piaskowcowy krzyż z płytą Jadwigi Dąmbskiej. Udało się także odnowić unikatowe nagrobki rodziny Żychoniów, złożone z ozdobnych drewnianych krzyży nagrobnych oraz poziomo leżącymi głazami. W tym grobie spoczywają Józef Żychoń – lekarz, społecznik, założyciel sanatoriów oraz jego żona Helena i brat Stanisław oraz Stefana Żychoń - architekt i urbanista, założyciel i kierownik Pracowni Budownictwa Regionalnego z żoną Dobrochną.
Przywrócono też blask granitowego nagrobka w metalowym ogrodzeniu Klementyny Piaseckiej – żony dr. Wenantego Piaseckiego – właściciela dawnego Zakładu Wodoleczniczego w Zakopanem „Klemensówka”.
Odnowiono również zaniedbaną kapliczkę poetki i pisarki ludowej Anieli Gut-Stapińskiej. Zniszczonego świątka w niszy zastąpiono ceramiczną figurką anioła, wykonaną w Pracowni Ceramiki Tatrzańskiego Centrum Kultury „Jutrzenka”. Odnowiony nagrobek z malowniczym aniołem stanowi teraz oryginalną ozdobę tej części cmentarza.
Z inicjatywy i funduszy Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych odnowiono także granitowy nagrobek prof. Wacława Felczaka, który w czasie okupacji kierował grupą Kurierów Tatrzańskich, sam wielokrotnie pokonując trasę Warszawa – Budapeszt. Z funduszy Politechniki Krakowskiej odnowiono nagrobek Kazimierza Drewnowskiego, wybitnego profesora i rektora Politechniki Warszawskiej, więźnia obozów koncentracyjnych w Majdanku i Dachau, szefa katedry miernictwa elektrycznego i wysokich napięć, członka Warszawskiego Towarzystwa Naukowego.
Ponadto społecznie członkowie Towarzystwa Opieki nad Zabytkami odświeżono nagrobki: Stanisława, Marii i Jadwigi Witkiewiczów, Tytusa Chałubińskiego, Władysława Orkana i Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Kornela Makuszyńskiego i jego żony Janiny, Józefa Fedorowicza, Wandy Gentil Tippenhauer, Heleny Marusarzówny, Mariusza Zaruskiego oraz profesora uniwersytetu w Limie Władysława Folkierskiego. Odnowiono i zaimpregnowano także 12 bezimiennych drewnianych krzyży.
Na najstarszym cmentarzu w Zakopanem, powstałym w 1848 roku znajdują się groby wybitnych Polaków, poetów, artystów, przewodników i ratowników tatrzańskich oraz sportowców. Zakopiańską nekropolię uznano za zabytek w 1931 roku. (PAP)
szb/ agz/
